MamaSamia2025
JF-Expert Member
- Mar 29, 2012
- 10,224
- 22,305
UTANGULIZI
Isaac Maliyamungu, (aliyekufa Februari 1984) pia anajulikana kama Isaac Lugonzo, alikuwa afisa wa jeshi la Jeshi la Uganda (UA) ambaye aliwahi kuwa mmoja wa maafisa na wafuasi muhimu zaidi wa Rais Idi Amin wakati wa udikteta wa jeshi la Uganda la 1971-79. Mzaliwa wa Zaire, Maliyamungu alikuwa mmoja wa wanachama wa mapinduzi ya 1971 ambayo yalimleta Amin mamlakani, na baadaye alikuwa na jukumu la kukandamiza wapinzani kote nchini. Kupqnda vyeo, Maliyamungu ilipata nguvu kubwa na kupata sifa inayoogopwa. Alihusika na mauaji ya raia na wanajeshi wanaoshukiwa kutokuwa waaminifu kwa Amin.
Wakati udikteta wa jeshi la Uganda ulipodhoofika na uungwaji mkono wa Amin ulipotea kati ya raia na wasomi wa nchi hiyo, Maliyamungu alikuwa mmoja wa watu wake wachache waaminifu aliyebaki. Baada ya kuzuka kwa Vita vya Uganda –Tanzania mnamo 1978, Maliyamungu alishikilia amri muhimu za kijeshi, lakini hakufanikiwa sana katika mapambano dhidi ya Jeshi la Ulinzi la Wananchi wa Tanzania. Wakati Watanzania na washirika wao waasi wa Uganda walipindua serikali ya Amin mnamo 1979, Maliyamungu alikimbilia Zaire, ambapo alikusudia kuwa mfanyabiashara. Katika mwaka uliofuata, yeye na makamanda wengine wa Jeshi la Uganda walikusanya kikosi cha waasi ambacho walishambulia kaskazini magharibi mwa Uganda, wakianza Vita vya Bush vya Uganda. Maliyamungu alikufa kwa sumu huko Sudan mnamo 1984.
WASIFU
Maisha ya miaka ya mwanzo na mapinduzi ya 1971
Mzaliwa wa magharibi mwa Zaire, Maliyamungu alikuwa Mkristo wa kabila la Kakwa na binamu au mpwa wa Idi Amin. Wakati fulani, alihamia Uganda, na akapata kazi kama mlinzi wa lango kwenye kiwanda cha nguo cha Nyanza huko Jinja.
Alijiunga na Jeshi la Uganda (UA) mnamo 1967, labda aliajiriwa kwa amri ya Amin. Kufikia wakati huo, Amin alikuwa amepanda kuwa kaimu kamanda wa Jeshi la Uganda. Mnamo 1970 Maliyamungu alipandishwa cheo cha koplo na aliwahi kuwa karani wa malipo kwa Jeshi la Anga la Uganda huko Entebbe. Wakati huo, alikuwa akimsaidia Amin kujiandikisha kwa siri askari kutoka mkoa wa Magharibi mwa Nile na kusini mwa Sudan. Vikosi hivi vilifundishwa katika Msitu wa Mabira, na vilikuwa sehemu ya maandalizi ya Amin kwa mapinduzi dhidi ya Rais Milton Obote. Maliyamungu mwishowe aligundua nia ya Obote kumkamata Amin, na akamwonya jamaa yake, na hapo wakaongeza kasi ya mipango yao ya mapinduzi. Alicheza jukumu muhimu katika mapinduzi ya baadae ya Amin dhidi ya Obote, na baadaye ilidaiwa kwamba alikuwa amesimamisha wabeba mizigo kwenye ghala muhimu katika mji mkuu wa Kampala wakati wa mapinduzi, akihakikisha kuwa washikaji wanapata silaha muhimu. Mchungaji mwingine, Moses Galla, amepinga hadithi hii, na akasema kwamba alikuwa dereva wa APC. Kazi kuu ya Maliyamungu wakati wa mapinduzi ilikuwa kuhakikisha uwanja wa ndege wa Entebbe unatekwa. Hii alifanikiwa kufanya kwa kuendesha kifaru kutoka Malire Barracks hadi Entebbe, na kupiga risasi kwenye lango la uwanja wa ndege. Aliwaua wachungaji wawili kwa bahati mbaya, na akasababisha hofu kati ya walinzi wa uwanja wa ndege. Ulinzi wa Entebbe ulianguka hivyo, kuruhusu Maliyamungu kuchukua udhibiti karibu bila kupingwa. Kuchukua kwake Entebbe kwamvutia Amin, na Maliyamungu kwa hivyo akapata upendeleo wa rais mpya wa Uganda.
Baada ya mapinduzi yaliyofanikiwa, Maliyamungu alikuwa mmoja wa maafisa ambao walipewa dhamana ya kuwashinda wapiganaji waliobaki wa waaminifu wa Obote na kusafisha Jeshi la Uganda kwa mambo yanayopinga Amin. Kwa kusudi hili, alipewa "nguvu zisizo na kikomo za kumnyonga mtu yeyote katika jeshi", pamoja na maafisa wakuu. Pamoja na Kanali Ali, Kanali Musa, na Meja Malera, Maliyamungu walifanikiwa kushinda upinzani wa silaha kwa serikali mpya, na wakaendelea kuua mamia ya wapinzani wa kisiasa. Baadaye alijigamba juu ya "ujanja wa mkono mmoja" mauaji ya umati ya raia wanaoshukiwa kupinga Amin.
Rasmi chini ya Idi Amin
Kupanda vyeo
Maliyamungu haraka akawa "mtu wa mkono wa kuume" wa Amin, na alipandishwa cheo kuwa Luteni Kanali. Aliteuliwa kuwa mwanachama wa Baraza la Ulinzi, Mkuu wa Idara ya Wafanyikazi I, anayehusika na mafunzo na shughuli (kamanda mkuu wa jeshi), na kamanda wa Ordinance Depot huko Magamaga. Mnamo 1972 aliwahi kuwa kaimu kamanda wa Kikosi cha pili cha jeshi la miguu huko Masaka. Mnamo 1974, alihama kutoka kwa mkuu wa Bohari ya Ordnance kwenda kwa kamanda wa Kikosi cha Eagle, Kanali Gaddafi, na pia aliamriwa na jeshi la mitambo (Mechanical Army). Mnamo Aprili 1975, Maliyamungu alimwachia Hussein Mohammed uongozi wa jeshi la Gaddafi, na aliteuliwa kuwa mkuu. Kwa hivyo alisimamia vitengo kadhaa kutoka kwa ofisi huko Jinja.
La muhimu zaidi katika maagizo yake yote, Maliyamungu aliongoza Kitengo cha Ulinzi cha VIP (walinzi na watendaji wa Amin) na jukumu muhimu katika Ofisi ya Utafiti wa Jimbo, wakala wa ujasusi wa Uganda. Pamoja na Meja Jenerali Mustafa Adrisi, alipewa sifa ya kudhibiti vikosi vyote vya Uganda, na alichukuliwa kama "msingi wa nguvu" wa Rais wa Uganda. Akijua kuwa nguvu yake ilitokana na ushawishi wake kwa wanajeshi, Maliyamungu aliripotiwa kukataa ofa za baraza la mawaziri la kukaa kambini. Kwa jumla aliheshimiwa na kuogopwa kati ya watu wa kawaida, na alikuwa na nguvu ya kuwapiga au kuwaua wale waliomvunja moyo au walioshukiwa kutokuwa waaminifu kwa utawala wa Amin. Kufikia 1977, alidai kuwa mrithi wa Amin kwa sababu ya uaminifu wake kwa serikali na kutegemea kwake maagizo ya Rais.
Mnamo 1976, Maliyamungu aliwajibika kwa kupuuzia taarifa muhimu za tishio la usalama. Balozi wa Uganda nchini Lesotho, Isaac Lumago, alisikia mazungumzo ya maafisa wa Kikosi cha Anga cha Kenya mnamo Julai 4. Walijadili mipango ya Israeli ya kuanzisha uvamizi wa Entebbe kuokoa mateka walioshikiliwa na watekaji nyara wa Palestina na Wajerumani kwa msaada wa serikali ya Uganda. Balozi alimjulisha Maliyamungu, lakini aliona ripoti hiyo kuwa "takataka" (takataka) na hakuchukua hatua yoyote. Siku hiyo hiyo, makomando wa Israeli walifanya Operesheni Entebbe, waliwaachilia huru mateka, na kuharibu robo ya Jeshi la Anga la Uganda. Wakati uvamizi huo ulifanyika, Maliyamungu anadaiwa alikuwa amepumzika katika hoteli ya karibu na kahaba. Kufuatia uvamizi huo, kulikuwa na wanajeshi 14 waliokamatwa kwa tuhuma za kushirikiana na Israeli. Mara tu walipokusanyika kwenye chumba katika Makindye Barracks, Maliyamungu aliwapiga 12 kati yao kwa bastola yake mwenyewe.
Kwa muda, utawala wa kikatili wa Amin ulidhoofishwa zaidi na migawanyiko ya ndani na shida za kiuchumi licha ya ukandamizaji mkali na mamlaka ya serikali. Sera moja ya Amin ambayo ilileta upinzani hata kati ya wafuasi wake wa asili ilikuwa nguvu kubwa aliyowapa Kakwa na Wanubi, akiwaacha maafisa wa makabila mengine kwa kiwango cha chini. Kama matokeo, kundi la maafisa wakiongozwa na Brigedia Charles Arube walijaribu kumpindua Amin na kuwaua wafuasi wake wa Nubian / Kakwa, pamoja na Maliyamungu. Hatimaye, uasi uitwao Arube ulishindwa. Maliyamungu pia ilizingatiwa "lengo kuu" kwa Waganda waliohamishwa, kwani alidhibiti vikosi vingi vya jeshi la Uganda. Kufikia 1978, Maliyamungu alikuwa mmoja wa watu wachache waliosalia ambao walichukuliwa kama wafuasi waaminifu wa Amin. Alikuwa mmoja wa maafisa waliohusika na kuajiri wanajeshi wapya 10,000 wa Uganda huko Sudan, Kibera (Kenya), na Uganda mnamo Septemba 1978. Kuajiri ilifuata uboreshaji mkubwa katika jeshi.
Kuhusika katika ukandamizaji wa serikali
Maliyamungu alijulikana kama "mtu maarufu" wa Idi Amin na "mnyongaji mkuu". Vikosi vilivyo chini ya amri yake vilitumia njia kali katika kukandamiza watuhumiwa wa wapinzani. Ingawa hakuna rekodi ya Maliyamungu kufanya vurugu kabla ya mapinduzi, baada ya mapinduzi ya Amin, alikuwa mmoja wa maafisa wakuu wa serikali mpya. Aliripotiwa kuogopwa na wenzake katika Baraza la Ulinzi kutokana na ukatili wake, na jeshi lote kwa sababu ya nguvu zake kubwa na uhusiano wa karibu na Rais Amin. Maliyamungu alipendelea kuwaua watuhumiwa wake kwa kuwaburuza na magari ya kijeshi au kuwakanyaga na vifaru. Sifa yake ilikuwa kwamba watu wangeogopa kila alipokuja kutembelea eneo.
Maliyamungu alihusishwa na vifo vya Waganda kadhaa mashuhuri wakati wa utawala wa Amin. Mnamo 1972, alihusika na kunyongwa kwa Francis Walugembe, Meya maarufu wa zamani wa Masaka. Maliyamungu hapo awali alikuwa amegombana na Walugembe wakati wa mwishi wa umeya wake
ambapo awali Walugembe alijaribu kuwa na udhibiti mkubwa juu ya Masaka. Maliyamungu kwanza alikata sehemu za siri za Walugembe, kisha akamzungusha katika mitaa ya Masaka, na mwishowe "akamkata vipande vipande katika soko la [mji] mbele ya umma". Aliongoza pia kesi ya Janani Luwum, Askofu Mkuu wa Kanisa la Uganda, na viongozi wengine wa kidini mnamo 1977. Luwum pamoja na wenzake waliuawa muda mfupi baada ya kesi hiyo. Kulingana na Mustafa Adrisi (Makamu wa Rais wa Uganda wakati huo) na tume ya haki za Binadamu, Maliyamungu ndiye aliyehusika moja kwa moja na vifo vyao. Ripoti za ujasusi pia zinamhusisha na mauaji ya Kung'u Karumba, rafiki wa Waziri Mkuu wa Kenya Jomo Kenyatta na raia maarufu wa Kenya. Mke wa Maliyamungu aliripotiwa kuwa alikuwa na deni kwa Karumba, na huyo wa mwisho aliuawa wakati wa kutokubaliana juu ya deni mnamo Juni 1974.
Kulingana na George Ivan Smith, Rais Amin, Makamu wa Rais Adrisi, na Maliyamungu waliamua kuagiza kuondolewa kwa Langi na Acholi kaskazini mwa Uganda mnamo 1977. Maelfu ya watu wa makabila haya, haswa wanaume, waliuawa baadaye. Licha ya ukandamizaji ulioenea na wa kikatili wa wapinzani wote, nguvu ya utawala wa Amin ilizidi kudhoofika mwishoni mwa miaka ya 1970, wakati utulivu wa kisiasa na kiuchumi uliongezeka nchini Uganda. Kwa kujibu maendeleo haya, Maliyamungu (wakati huo alipandishwa cheo kuwa brigadier) alitangaza katika hotuba ya 1978 kwa raia 10,000 kwamba atatumia mizinga na tingatinga kuharibu eneo lolote ambalo lilikuwa likipinga serikali, ikithibitisha kwa kila mtu kuwa serikali "ni kali kuliko chuma chenye moto na usiogope kutenda ".
Ufisadi
Kama maafisa wengine wengi wa ngazi za juu chini ya Amin, Maliyamungu alitumia nguvu zake kujitajirisha. Wakati Amin alipoamuru kufukuzwa kwa Waasia kutoka Uganda, Maliyamungu aliwekwa kwenye kamati ya kusimamia ugawaji wa utajiri wao, akichukua mengi kwake. Alihusika pia na magendo ya kahawa, kusafirisha kahawa nyingi na boti kutoka Uganda kuvuka Ziwa Victoria kwenda Kenya. Rais Amin aliagiza mshauri wake wa Uingereza Bob Astles kuzima shughuli za magendo za Maliyamungu mnamo 1978. Kulingana na mwanadiplomasia wa India Madanjeet Singh, Maliyamungu alijibu kwa kumteka nyara na kumtesa Astles kabla ya kumwachilia.
Maliyamungu pia alitumia nafasi yake ya kitaifa kuingilia kati katika michezo. Mwishoni mwa mwaka wa 1975 alikatiza kikao cha mkutano mkuu wa Chama cha Riadha cha Amateur Uganda (UAAA) na kutangaza hamu yake ya kuongoza shirika. Mkutano huo kwa kauli moja ukamchagua mwenyekiti wa UAAA. Wakati huu aliingilia mara kwa mara katika maswala ya timu za kitaifa za michezo za Uganda kusimamia maandalizi yao ya Olimpiki ya msimu wa joto wa 1976. Hii ilifanyika bure wakati Uganda ilisusia hafla hiyo.
Vita vya Uganda – Tanzania, kwenda uhamishoni na kifo
Wakati Vita vya Uganda –Tanzania vilipoanza chini ya hali isiyojulikana mnamo Oktoba 1978, Jeshi la Uganda ghafla lilianza kupata shida kubwa. Uvamizi wa Uganda wa Kagera ulirudishwa nyuma Novemba 1978, wakati Jeshi la Ulinzi la Wananchi wa Tanzania (JWTZ) lilizindua mashambulio makubwa. Baada ya kuirudisha Kagera, watanzania walikwenda Uganda. Wakati huo, Redio Tanzania ilidai kwa uwongo kwamba Amin alikuwa amemfukuza Maliyamungu na kumweka kizuizini nyumbani.
Kufikia Februari 1979, Maliyamungu alikuwa anasimamia kikosi cha Masaka, ambacho kilikuwa moja ya miji muhimu zaidi kusini mwa Uganda, na kwa hivyo ikawa shabaha ya wanajeshi wa Kitanzania waliokuwa wakisonga mbele. Ingawa maelfu walikuwa na nguvu, vikosi vya Uganda huko Masaka vilitekelezwa na utovu wa nidhamu na mgawanyiko wa ndani. Isipokuwa idadi ya uchunguzi dhidi ya nafasi za Kitanzania kuzunguka mji, ambazo Maliyamungu aliamuru mnamo 23 Februari, utetezi wa Masaka haukuwa na ufanisi. JWTZ iliweza kuimiliki karibu bila upinzani mnamo 24 Februari, wakati Waganda walikimbilia kaskazini. Maliyamungu alipotea msituni kwa zaidi ya wiki moja kufuatia vita huko Masaka; kulingana na mwandishi wa habari Felix Ocen, aliogopa kisasi kwa kushindwa kwake, na mwishowe akarudi na kuomba msamaha.
Kwa Masaka kuwa chini ya udhibiti wa Tanzania, Kampala ilikuwa hatarini, na kusababisha Rais Amin kuagiza shambulio la kukomesha. Ilipangwa kwamba Waganda na vikosi vya washirika vya Libya vingechukua tena Lukaya, na kisha kushambulia Masaka kwa lengo kuu la kufukuza JWTZ kutoka Uganda. Maliyamungu alikuwa mmoja wa makamanda waliopewa dhamana ya kuongoza operesheni hii, na aliwaandaa wanajeshi chini ya amri yake vizuri kulingana na Luteni Kanali Ben Msuya wa Tanzania. Mashambulio hayo ya Uganda yalianza tarehe 10 Machi 1979, na kuanza Vita vya Lukaya. Tathmini tofauti za mwenendo wa Maliyamungu wakati wa vita hivi zipo. Wakati Msuya alimsifu kwa kutekeleza kwa busara shambulio la kwanza la Uganda ambalo lilisababisha ushindi wa Brigedia wa Tanzania wa 201 na kukamatwa kwa Lukaya, mtoto wa Idi Amin Jaffar Rembo Amin baadaye alidai kwamba Maliyamungu alikuwa amehongwa na watanzania ili washindwe kwenye vita, na pia alishtakiwa yeye kwa woga kwa kuweka nafasi ya amri yake maili kutoka kwa watu wa mstari wa mbele. Vita viligeuka dhidi ya Waganda mnamo 11 Machi, wakati JWTZ ilianzisha shambulio la kufanikiwa. Katika jaribio la kuimarisha ari, Maliyamungu na Meja Jenerali Yusuf Gowon walijiunga na wanajeshi wao katika mstari wa mbele huko Lukaya. Kwa sababu zisizojulikana, nafasi ambazo viongozi wawili walichukua mara nyingi zilikuwa chini ya mashambulizi makali ya ghafla. Maafisa wadogo wa Uganda walijaribu kuwashawishi wapiganaji wao kwamba watanzania labda walikuwa wanajua uwepo wa majenerali na walikuwa wakiwalenga kwa mabomu halisi. Wanajeshi wa Uganda walidhani kwamba Maliyamungu na Gowon walikuwa wakimbizi wa bahati mbaya na wakawaita jina la bisirani, au "ishara mbaya". Kamanda anayeongoza wa Uganda huko Lukaya, Godwin Sule, alitambua majenerali hawakuwa na athari nzuri na akawataka waondoke mbele.
Wakati utawala wa Amin mwishowe ulipoanguka na Kampala ikaangukia kwa watanzania, Maliyamungu alikimbia na familia yake kuvuka mpaka hadi Zaire. Alichukua kiasi kikubwa cha utajiri wake pamoja naye, na alikusudia kuwa mfanyabiashara. Maliyamungu baadaye alihusika katika uasi unaomuunga mkono Amin katika eneo ndogo la Nile Magharibi wakati wa Vita vya msituni vya Uganda. Baada ya kukusanya kikundi cha wapiganaji, alivamia eneo la Magharibi mwa Nile kutoka Zaire kwa kushirikiana na wafuasi waaminifu wengine wa Amin. Baadaye alihamia Sudan ambako alikufa kwa sumu mnamo Februari 1984.
MAISHA BINAFSI
Maliyamungu alikuwa mjuzi wa lugha nyingi, na angeweza kuzungumza Kakwa, Kiswahili, Kiingereza, Lusoga, Luganda, Runyoro, Kijaluo, na pia lugha zingine. Ingawa haijulikani kidogo juu ya elimu yake, alichukuliwa kama mwenye akili. Jarida la Drum lilimtaja Maliyamungu kama mtu asiye na huruma, jasiri na mwenye tamaa kubwa. Kuhusiana na ukandamizaji wake wa kikatili wa wapinzani, mwanahistoria Richard J. Reid alimwelezea Maliyamungu kama "uwezekano wa tatizo la kisaikolojia", wakati mtafiti Samuel Decalo alimwita "muuaji mashuhuri". Hata Idi Amin aliwahi kuripotiwa kusema kwamba Maliyamungu labda alikuwa mwendawazimu.
Maliyamungu alikuwa ameoa, na alikuwa na mtoto wa kiume aliyeitwa Samson.
URITHI ALIOACHA
Maliyamungu alikuwa mmoja wa wanachama maarufu na mashuhuri wa utawala wa Amin. Tabia yake ya vurugu imebaki kuwa sehemu muhimu ya kumbukumbu yake nchini Uganda. Kama matokeo ya sifa yake, jina la Maliyamungu hata lilitumika kama jina la utani la askari mwingine maarufu, ambaye ni Musa Jammeh, mshiriki wa walinzi wa rais wa Gambia chini ya Yahya Jammeh. Simulizi zisizo rasmi na kazi za kitaaluma mara nyingi zinamtumia kama mfano wa "mamluki" wa kigeni walioajiriwa na utawala wa Amin na mara nyingi humaanisha kwamba tabia yake ya vurugu inaweza kuelezewa na asili yake isiyo ya Uganda au hali yake ya akili ya "kisaikolojia".
Maliyamungu alionyeshwa na Ka Vundla katika filamu ya wasifu ya 1981 Rise and Fall ya Idi Amin.
Isaac Maliyamungu, (aliyekufa Februari 1984) pia anajulikana kama Isaac Lugonzo, alikuwa afisa wa jeshi la Jeshi la Uganda (UA) ambaye aliwahi kuwa mmoja wa maafisa na wafuasi muhimu zaidi wa Rais Idi Amin wakati wa udikteta wa jeshi la Uganda la 1971-79. Mzaliwa wa Zaire, Maliyamungu alikuwa mmoja wa wanachama wa mapinduzi ya 1971 ambayo yalimleta Amin mamlakani, na baadaye alikuwa na jukumu la kukandamiza wapinzani kote nchini. Kupqnda vyeo, Maliyamungu ilipata nguvu kubwa na kupata sifa inayoogopwa. Alihusika na mauaji ya raia na wanajeshi wanaoshukiwa kutokuwa waaminifu kwa Amin.
Wakati udikteta wa jeshi la Uganda ulipodhoofika na uungwaji mkono wa Amin ulipotea kati ya raia na wasomi wa nchi hiyo, Maliyamungu alikuwa mmoja wa watu wake wachache waaminifu aliyebaki. Baada ya kuzuka kwa Vita vya Uganda –Tanzania mnamo 1978, Maliyamungu alishikilia amri muhimu za kijeshi, lakini hakufanikiwa sana katika mapambano dhidi ya Jeshi la Ulinzi la Wananchi wa Tanzania. Wakati Watanzania na washirika wao waasi wa Uganda walipindua serikali ya Amin mnamo 1979, Maliyamungu alikimbilia Zaire, ambapo alikusudia kuwa mfanyabiashara. Katika mwaka uliofuata, yeye na makamanda wengine wa Jeshi la Uganda walikusanya kikosi cha waasi ambacho walishambulia kaskazini magharibi mwa Uganda, wakianza Vita vya Bush vya Uganda. Maliyamungu alikufa kwa sumu huko Sudan mnamo 1984.
WASIFU
Maisha ya miaka ya mwanzo na mapinduzi ya 1971
Mzaliwa wa magharibi mwa Zaire, Maliyamungu alikuwa Mkristo wa kabila la Kakwa na binamu au mpwa wa Idi Amin. Wakati fulani, alihamia Uganda, na akapata kazi kama mlinzi wa lango kwenye kiwanda cha nguo cha Nyanza huko Jinja.
Alijiunga na Jeshi la Uganda (UA) mnamo 1967, labda aliajiriwa kwa amri ya Amin. Kufikia wakati huo, Amin alikuwa amepanda kuwa kaimu kamanda wa Jeshi la Uganda. Mnamo 1970 Maliyamungu alipandishwa cheo cha koplo na aliwahi kuwa karani wa malipo kwa Jeshi la Anga la Uganda huko Entebbe. Wakati huo, alikuwa akimsaidia Amin kujiandikisha kwa siri askari kutoka mkoa wa Magharibi mwa Nile na kusini mwa Sudan. Vikosi hivi vilifundishwa katika Msitu wa Mabira, na vilikuwa sehemu ya maandalizi ya Amin kwa mapinduzi dhidi ya Rais Milton Obote. Maliyamungu mwishowe aligundua nia ya Obote kumkamata Amin, na akamwonya jamaa yake, na hapo wakaongeza kasi ya mipango yao ya mapinduzi. Alicheza jukumu muhimu katika mapinduzi ya baadae ya Amin dhidi ya Obote, na baadaye ilidaiwa kwamba alikuwa amesimamisha wabeba mizigo kwenye ghala muhimu katika mji mkuu wa Kampala wakati wa mapinduzi, akihakikisha kuwa washikaji wanapata silaha muhimu. Mchungaji mwingine, Moses Galla, amepinga hadithi hii, na akasema kwamba alikuwa dereva wa APC. Kazi kuu ya Maliyamungu wakati wa mapinduzi ilikuwa kuhakikisha uwanja wa ndege wa Entebbe unatekwa. Hii alifanikiwa kufanya kwa kuendesha kifaru kutoka Malire Barracks hadi Entebbe, na kupiga risasi kwenye lango la uwanja wa ndege. Aliwaua wachungaji wawili kwa bahati mbaya, na akasababisha hofu kati ya walinzi wa uwanja wa ndege. Ulinzi wa Entebbe ulianguka hivyo, kuruhusu Maliyamungu kuchukua udhibiti karibu bila kupingwa. Kuchukua kwake Entebbe kwamvutia Amin, na Maliyamungu kwa hivyo akapata upendeleo wa rais mpya wa Uganda.
Baada ya mapinduzi yaliyofanikiwa, Maliyamungu alikuwa mmoja wa maafisa ambao walipewa dhamana ya kuwashinda wapiganaji waliobaki wa waaminifu wa Obote na kusafisha Jeshi la Uganda kwa mambo yanayopinga Amin. Kwa kusudi hili, alipewa "nguvu zisizo na kikomo za kumnyonga mtu yeyote katika jeshi", pamoja na maafisa wakuu. Pamoja na Kanali Ali, Kanali Musa, na Meja Malera, Maliyamungu walifanikiwa kushinda upinzani wa silaha kwa serikali mpya, na wakaendelea kuua mamia ya wapinzani wa kisiasa. Baadaye alijigamba juu ya "ujanja wa mkono mmoja" mauaji ya umati ya raia wanaoshukiwa kupinga Amin.
Rasmi chini ya Idi Amin
Kupanda vyeo
Maliyamungu haraka akawa "mtu wa mkono wa kuume" wa Amin, na alipandishwa cheo kuwa Luteni Kanali. Aliteuliwa kuwa mwanachama wa Baraza la Ulinzi, Mkuu wa Idara ya Wafanyikazi I, anayehusika na mafunzo na shughuli (kamanda mkuu wa jeshi), na kamanda wa Ordinance Depot huko Magamaga. Mnamo 1972 aliwahi kuwa kaimu kamanda wa Kikosi cha pili cha jeshi la miguu huko Masaka. Mnamo 1974, alihama kutoka kwa mkuu wa Bohari ya Ordnance kwenda kwa kamanda wa Kikosi cha Eagle, Kanali Gaddafi, na pia aliamriwa na jeshi la mitambo (Mechanical Army). Mnamo Aprili 1975, Maliyamungu alimwachia Hussein Mohammed uongozi wa jeshi la Gaddafi, na aliteuliwa kuwa mkuu. Kwa hivyo alisimamia vitengo kadhaa kutoka kwa ofisi huko Jinja.
La muhimu zaidi katika maagizo yake yote, Maliyamungu aliongoza Kitengo cha Ulinzi cha VIP (walinzi na watendaji wa Amin) na jukumu muhimu katika Ofisi ya Utafiti wa Jimbo, wakala wa ujasusi wa Uganda. Pamoja na Meja Jenerali Mustafa Adrisi, alipewa sifa ya kudhibiti vikosi vyote vya Uganda, na alichukuliwa kama "msingi wa nguvu" wa Rais wa Uganda. Akijua kuwa nguvu yake ilitokana na ushawishi wake kwa wanajeshi, Maliyamungu aliripotiwa kukataa ofa za baraza la mawaziri la kukaa kambini. Kwa jumla aliheshimiwa na kuogopwa kati ya watu wa kawaida, na alikuwa na nguvu ya kuwapiga au kuwaua wale waliomvunja moyo au walioshukiwa kutokuwa waaminifu kwa utawala wa Amin. Kufikia 1977, alidai kuwa mrithi wa Amin kwa sababu ya uaminifu wake kwa serikali na kutegemea kwake maagizo ya Rais.
Mnamo 1976, Maliyamungu aliwajibika kwa kupuuzia taarifa muhimu za tishio la usalama. Balozi wa Uganda nchini Lesotho, Isaac Lumago, alisikia mazungumzo ya maafisa wa Kikosi cha Anga cha Kenya mnamo Julai 4. Walijadili mipango ya Israeli ya kuanzisha uvamizi wa Entebbe kuokoa mateka walioshikiliwa na watekaji nyara wa Palestina na Wajerumani kwa msaada wa serikali ya Uganda. Balozi alimjulisha Maliyamungu, lakini aliona ripoti hiyo kuwa "takataka" (takataka) na hakuchukua hatua yoyote. Siku hiyo hiyo, makomando wa Israeli walifanya Operesheni Entebbe, waliwaachilia huru mateka, na kuharibu robo ya Jeshi la Anga la Uganda. Wakati uvamizi huo ulifanyika, Maliyamungu anadaiwa alikuwa amepumzika katika hoteli ya karibu na kahaba. Kufuatia uvamizi huo, kulikuwa na wanajeshi 14 waliokamatwa kwa tuhuma za kushirikiana na Israeli. Mara tu walipokusanyika kwenye chumba katika Makindye Barracks, Maliyamungu aliwapiga 12 kati yao kwa bastola yake mwenyewe.
Kwa muda, utawala wa kikatili wa Amin ulidhoofishwa zaidi na migawanyiko ya ndani na shida za kiuchumi licha ya ukandamizaji mkali na mamlaka ya serikali. Sera moja ya Amin ambayo ilileta upinzani hata kati ya wafuasi wake wa asili ilikuwa nguvu kubwa aliyowapa Kakwa na Wanubi, akiwaacha maafisa wa makabila mengine kwa kiwango cha chini. Kama matokeo, kundi la maafisa wakiongozwa na Brigedia Charles Arube walijaribu kumpindua Amin na kuwaua wafuasi wake wa Nubian / Kakwa, pamoja na Maliyamungu. Hatimaye, uasi uitwao Arube ulishindwa. Maliyamungu pia ilizingatiwa "lengo kuu" kwa Waganda waliohamishwa, kwani alidhibiti vikosi vingi vya jeshi la Uganda. Kufikia 1978, Maliyamungu alikuwa mmoja wa watu wachache waliosalia ambao walichukuliwa kama wafuasi waaminifu wa Amin. Alikuwa mmoja wa maafisa waliohusika na kuajiri wanajeshi wapya 10,000 wa Uganda huko Sudan, Kibera (Kenya), na Uganda mnamo Septemba 1978. Kuajiri ilifuata uboreshaji mkubwa katika jeshi.
Kuhusika katika ukandamizaji wa serikali
Maliyamungu alijulikana kama "mtu maarufu" wa Idi Amin na "mnyongaji mkuu". Vikosi vilivyo chini ya amri yake vilitumia njia kali katika kukandamiza watuhumiwa wa wapinzani. Ingawa hakuna rekodi ya Maliyamungu kufanya vurugu kabla ya mapinduzi, baada ya mapinduzi ya Amin, alikuwa mmoja wa maafisa wakuu wa serikali mpya. Aliripotiwa kuogopwa na wenzake katika Baraza la Ulinzi kutokana na ukatili wake, na jeshi lote kwa sababu ya nguvu zake kubwa na uhusiano wa karibu na Rais Amin. Maliyamungu alipendelea kuwaua watuhumiwa wake kwa kuwaburuza na magari ya kijeshi au kuwakanyaga na vifaru. Sifa yake ilikuwa kwamba watu wangeogopa kila alipokuja kutembelea eneo.
Maliyamungu alihusishwa na vifo vya Waganda kadhaa mashuhuri wakati wa utawala wa Amin. Mnamo 1972, alihusika na kunyongwa kwa Francis Walugembe, Meya maarufu wa zamani wa Masaka. Maliyamungu hapo awali alikuwa amegombana na Walugembe wakati wa mwishi wa umeya wake
ambapo awali Walugembe alijaribu kuwa na udhibiti mkubwa juu ya Masaka. Maliyamungu kwanza alikata sehemu za siri za Walugembe, kisha akamzungusha katika mitaa ya Masaka, na mwishowe "akamkata vipande vipande katika soko la [mji] mbele ya umma". Aliongoza pia kesi ya Janani Luwum, Askofu Mkuu wa Kanisa la Uganda, na viongozi wengine wa kidini mnamo 1977. Luwum pamoja na wenzake waliuawa muda mfupi baada ya kesi hiyo. Kulingana na Mustafa Adrisi (Makamu wa Rais wa Uganda wakati huo) na tume ya haki za Binadamu, Maliyamungu ndiye aliyehusika moja kwa moja na vifo vyao. Ripoti za ujasusi pia zinamhusisha na mauaji ya Kung'u Karumba, rafiki wa Waziri Mkuu wa Kenya Jomo Kenyatta na raia maarufu wa Kenya. Mke wa Maliyamungu aliripotiwa kuwa alikuwa na deni kwa Karumba, na huyo wa mwisho aliuawa wakati wa kutokubaliana juu ya deni mnamo Juni 1974.
Kulingana na George Ivan Smith, Rais Amin, Makamu wa Rais Adrisi, na Maliyamungu waliamua kuagiza kuondolewa kwa Langi na Acholi kaskazini mwa Uganda mnamo 1977. Maelfu ya watu wa makabila haya, haswa wanaume, waliuawa baadaye. Licha ya ukandamizaji ulioenea na wa kikatili wa wapinzani wote, nguvu ya utawala wa Amin ilizidi kudhoofika mwishoni mwa miaka ya 1970, wakati utulivu wa kisiasa na kiuchumi uliongezeka nchini Uganda. Kwa kujibu maendeleo haya, Maliyamungu (wakati huo alipandishwa cheo kuwa brigadier) alitangaza katika hotuba ya 1978 kwa raia 10,000 kwamba atatumia mizinga na tingatinga kuharibu eneo lolote ambalo lilikuwa likipinga serikali, ikithibitisha kwa kila mtu kuwa serikali "ni kali kuliko chuma chenye moto na usiogope kutenda ".
Ufisadi
Kama maafisa wengine wengi wa ngazi za juu chini ya Amin, Maliyamungu alitumia nguvu zake kujitajirisha. Wakati Amin alipoamuru kufukuzwa kwa Waasia kutoka Uganda, Maliyamungu aliwekwa kwenye kamati ya kusimamia ugawaji wa utajiri wao, akichukua mengi kwake. Alihusika pia na magendo ya kahawa, kusafirisha kahawa nyingi na boti kutoka Uganda kuvuka Ziwa Victoria kwenda Kenya. Rais Amin aliagiza mshauri wake wa Uingereza Bob Astles kuzima shughuli za magendo za Maliyamungu mnamo 1978. Kulingana na mwanadiplomasia wa India Madanjeet Singh, Maliyamungu alijibu kwa kumteka nyara na kumtesa Astles kabla ya kumwachilia.
Maliyamungu pia alitumia nafasi yake ya kitaifa kuingilia kati katika michezo. Mwishoni mwa mwaka wa 1975 alikatiza kikao cha mkutano mkuu wa Chama cha Riadha cha Amateur Uganda (UAAA) na kutangaza hamu yake ya kuongoza shirika. Mkutano huo kwa kauli moja ukamchagua mwenyekiti wa UAAA. Wakati huu aliingilia mara kwa mara katika maswala ya timu za kitaifa za michezo za Uganda kusimamia maandalizi yao ya Olimpiki ya msimu wa joto wa 1976. Hii ilifanyika bure wakati Uganda ilisusia hafla hiyo.
Vita vya Uganda – Tanzania, kwenda uhamishoni na kifo
Wakati Vita vya Uganda –Tanzania vilipoanza chini ya hali isiyojulikana mnamo Oktoba 1978, Jeshi la Uganda ghafla lilianza kupata shida kubwa. Uvamizi wa Uganda wa Kagera ulirudishwa nyuma Novemba 1978, wakati Jeshi la Ulinzi la Wananchi wa Tanzania (JWTZ) lilizindua mashambulio makubwa. Baada ya kuirudisha Kagera, watanzania walikwenda Uganda. Wakati huo, Redio Tanzania ilidai kwa uwongo kwamba Amin alikuwa amemfukuza Maliyamungu na kumweka kizuizini nyumbani.
Kufikia Februari 1979, Maliyamungu alikuwa anasimamia kikosi cha Masaka, ambacho kilikuwa moja ya miji muhimu zaidi kusini mwa Uganda, na kwa hivyo ikawa shabaha ya wanajeshi wa Kitanzania waliokuwa wakisonga mbele. Ingawa maelfu walikuwa na nguvu, vikosi vya Uganda huko Masaka vilitekelezwa na utovu wa nidhamu na mgawanyiko wa ndani. Isipokuwa idadi ya uchunguzi dhidi ya nafasi za Kitanzania kuzunguka mji, ambazo Maliyamungu aliamuru mnamo 23 Februari, utetezi wa Masaka haukuwa na ufanisi. JWTZ iliweza kuimiliki karibu bila upinzani mnamo 24 Februari, wakati Waganda walikimbilia kaskazini. Maliyamungu alipotea msituni kwa zaidi ya wiki moja kufuatia vita huko Masaka; kulingana na mwandishi wa habari Felix Ocen, aliogopa kisasi kwa kushindwa kwake, na mwishowe akarudi na kuomba msamaha.
Kwa Masaka kuwa chini ya udhibiti wa Tanzania, Kampala ilikuwa hatarini, na kusababisha Rais Amin kuagiza shambulio la kukomesha. Ilipangwa kwamba Waganda na vikosi vya washirika vya Libya vingechukua tena Lukaya, na kisha kushambulia Masaka kwa lengo kuu la kufukuza JWTZ kutoka Uganda. Maliyamungu alikuwa mmoja wa makamanda waliopewa dhamana ya kuongoza operesheni hii, na aliwaandaa wanajeshi chini ya amri yake vizuri kulingana na Luteni Kanali Ben Msuya wa Tanzania. Mashambulio hayo ya Uganda yalianza tarehe 10 Machi 1979, na kuanza Vita vya Lukaya. Tathmini tofauti za mwenendo wa Maliyamungu wakati wa vita hivi zipo. Wakati Msuya alimsifu kwa kutekeleza kwa busara shambulio la kwanza la Uganda ambalo lilisababisha ushindi wa Brigedia wa Tanzania wa 201 na kukamatwa kwa Lukaya, mtoto wa Idi Amin Jaffar Rembo Amin baadaye alidai kwamba Maliyamungu alikuwa amehongwa na watanzania ili washindwe kwenye vita, na pia alishtakiwa yeye kwa woga kwa kuweka nafasi ya amri yake maili kutoka kwa watu wa mstari wa mbele. Vita viligeuka dhidi ya Waganda mnamo 11 Machi, wakati JWTZ ilianzisha shambulio la kufanikiwa. Katika jaribio la kuimarisha ari, Maliyamungu na Meja Jenerali Yusuf Gowon walijiunga na wanajeshi wao katika mstari wa mbele huko Lukaya. Kwa sababu zisizojulikana, nafasi ambazo viongozi wawili walichukua mara nyingi zilikuwa chini ya mashambulizi makali ya ghafla. Maafisa wadogo wa Uganda walijaribu kuwashawishi wapiganaji wao kwamba watanzania labda walikuwa wanajua uwepo wa majenerali na walikuwa wakiwalenga kwa mabomu halisi. Wanajeshi wa Uganda walidhani kwamba Maliyamungu na Gowon walikuwa wakimbizi wa bahati mbaya na wakawaita jina la bisirani, au "ishara mbaya". Kamanda anayeongoza wa Uganda huko Lukaya, Godwin Sule, alitambua majenerali hawakuwa na athari nzuri na akawataka waondoke mbele.
Wakati utawala wa Amin mwishowe ulipoanguka na Kampala ikaangukia kwa watanzania, Maliyamungu alikimbia na familia yake kuvuka mpaka hadi Zaire. Alichukua kiasi kikubwa cha utajiri wake pamoja naye, na alikusudia kuwa mfanyabiashara. Maliyamungu baadaye alihusika katika uasi unaomuunga mkono Amin katika eneo ndogo la Nile Magharibi wakati wa Vita vya msituni vya Uganda. Baada ya kukusanya kikundi cha wapiganaji, alivamia eneo la Magharibi mwa Nile kutoka Zaire kwa kushirikiana na wafuasi waaminifu wengine wa Amin. Baadaye alihamia Sudan ambako alikufa kwa sumu mnamo Februari 1984.
MAISHA BINAFSI
Maliyamungu alikuwa mjuzi wa lugha nyingi, na angeweza kuzungumza Kakwa, Kiswahili, Kiingereza, Lusoga, Luganda, Runyoro, Kijaluo, na pia lugha zingine. Ingawa haijulikani kidogo juu ya elimu yake, alichukuliwa kama mwenye akili. Jarida la Drum lilimtaja Maliyamungu kama mtu asiye na huruma, jasiri na mwenye tamaa kubwa. Kuhusiana na ukandamizaji wake wa kikatili wa wapinzani, mwanahistoria Richard J. Reid alimwelezea Maliyamungu kama "uwezekano wa tatizo la kisaikolojia", wakati mtafiti Samuel Decalo alimwita "muuaji mashuhuri". Hata Idi Amin aliwahi kuripotiwa kusema kwamba Maliyamungu labda alikuwa mwendawazimu.
Maliyamungu alikuwa ameoa, na alikuwa na mtoto wa kiume aliyeitwa Samson.
URITHI ALIOACHA
Maliyamungu alikuwa mmoja wa wanachama maarufu na mashuhuri wa utawala wa Amin. Tabia yake ya vurugu imebaki kuwa sehemu muhimu ya kumbukumbu yake nchini Uganda. Kama matokeo ya sifa yake, jina la Maliyamungu hata lilitumika kama jina la utani la askari mwingine maarufu, ambaye ni Musa Jammeh, mshiriki wa walinzi wa rais wa Gambia chini ya Yahya Jammeh. Simulizi zisizo rasmi na kazi za kitaaluma mara nyingi zinamtumia kama mfano wa "mamluki" wa kigeni walioajiriwa na utawala wa Amin na mara nyingi humaanisha kwamba tabia yake ya vurugu inaweza kuelezewa na asili yake isiyo ya Uganda au hali yake ya akili ya "kisaikolojia".
Maliyamungu alionyeshwa na Ka Vundla katika filamu ya wasifu ya 1981 Rise and Fall ya Idi Amin.
