OLS
JF-Expert Member
- Oct 12, 2019
- 419
- 670
Changamoto za Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari
Tanzania imejitolea kuheshimu viwango vya kimataifa, kikanda, na kikatiba vya uhuru wa vyombo vya habari na uhuru wa kujieleza. Lakini, vipengele vya Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari (MSA) havikidhi viwango vinavyokubalika katika kukuza uhuru wa kujieleza.
Kifungu cha 19(1) cha MSA kinakiuka Azimio la Kanuni za Uhuru wa Kujieleza barani Afrika kwa kuhitaji waandishi wa habari kupata idhini na kuzuia mtu yeyote kutenda uandishi wa habari bila idhini. Kizuizi hiki kinazuia watu kukusanya habari na kusambaza habari kwa umma. Kifungu cha 7(3) cha Sheria kinazuia vyombo vya habari kutoa habari kwa sababu zisizoeleweka, kinaweza kuleta hofu na kuzuia uhuru wao.
Vifungu 58 na 59 vya Sheria vinampa mamlaka waziri kuizuia uingizwaji au uchapishaji wa yaliyomo yoyote yanayodhaniwa kuwa kinyume cha maslahi ya umma au kuhatarisha usalama wa taifa, hivyo kukiuka haki ya kutafuta, kupokea, na kusambaza habari.
Mwelekeo wa Sheria kuhusu chanjo ya vyombo vya habari binafsi kupitia kifungu cha 7(2)(b)(iii) na (iv) unapingana na Azimio, ambalo linapigania sekta huru na yenye uhuru katika utangazaji binafsi. Vifungu hivi vinaweza kuhatarisha uhuru wa vyombo vya habari na kupunguza chanjo yao.
Bodi ya Kuidhinisha Waandishi wa Habari, inayosimamia taaluma ya uandishi wa habari nchini Tanzania, haikidhi viwango vilivyowekwa na Azimio. Wajumbe saba wote wa bodi hiyo wanateuliwa na waziri, hivyo kukiuka uhuru wake. Kuwataka waandishi wa habari kupitia mchakato wa kuidhinishwa ni kizuizi kisichohitajika kisheria kinachoathiri uhuru wa kujieleza.
Sheria pia inaanzisha vyombo vya udhibiti wa vyombo vya habari visivyokuwa na uhuru na mwongozo maalum. Kutokuwa na uhuru huo kunakinzana na haki ya mtu binafsi ya uhuru wa kujieleza, ambayo ni pamoja na haki ya kutafuta, kupokea, au kusambaza habari bila kujali mipaka ya kitaifa, kama ilivyoelezwa katika Katiba.
Sheria ina upungufu kadhaa, ikiwa ni pamoja na vifungu visivyo wazi ambavyo vinaweza kusababisha matatizo katika utekelezaji wake.
Kwa mfano, Kifungu cha 8 kinakataza vitendo kadhaa, ikiwa ni pamoja na kuchapisha, kuuza, na kusambaza vyombo vya habari vya magazeti bila leseni, lakini haijasema wazi ikiwa inahusu vitendo vya pamoja au vitendo binafsi. Kifungu cha 7(3)(a)(i) na (c) kinakataza vyombo vya habari kutoa habari inayodhoofisha usalama wa taifa au kuhusisha uchochezi, bila kufafanua ni habari gani inachukuliwa kuwa hivyo.
Sheria inahitaji leseni kwa vyombo vya habari na vyombo vya habari vya magazeti, ambayo inazuia uhuru wa kujieleza. Hitaji hili ni kizuizi kisichoruhusiwa kwa haki ya uhuru wa kujieleza, haswa ikizingatiwa kuwa vyombo vya udhibiti vilivyowekwa na Sheria, kama Bodi ya Kuidhinisha Waandishi wa Habari na Baraza la Habari Huru, sio vyombo huru.
Kifungu cha 54 kinatia hatiani habari za uwongo, uvumi, na ripoti, bila kuzingatia nia ya mchapishaji, ambayo inaweza kusababisha adhabu kwa watu wasio na hatia. Udhaifu huu unahitaji marekebisho ili kulinda uhuru wa vyombo vya habari na haki ya uhuru wa kujieleza.
Mashauriano ya kisheria
Mwanzoni mwa mwaka 2017, Chama cha Vilabu vya Waandishi wa Habari Tanzania (UTPC) na Hali Halisi Publishers Ltd. walifungua kesi ya katiba na Mahakama Kuu ya Mwanza, wakati Baraza la Vyombo vya Habari Tanzania (MCT), Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu (LHRC), na Muungano wa Walinzi wa Haki za Binadamu wa Tanzania (THRDC) walifungua kesi na Mahakama ya Haki ya Afrika Mashariki (EACJ), wakidai kuwa sheria hiyo ilikuwa na vipengele vilivyokiuka uhuru wa vyombo vya habari na kinyume na Mkataba wa Jumuiya ya Afrika Mashariki.
Walakini, kesi ya katiba ya Mwanza haikusikilizwa kikamilifu. Ilikataliwa kwa sababu ya masuala ya kiufundi katika Mahakama Kuu na baadaye Mahakama ya Rufaa, ambapo majaji waliona ilikuwa imechelewa sana kuwasilishwa.
Kesi katika EACJ iliamuliwa tarehe 28 Machi 2019. Mahakama ilikubaliana na walalamikaji kuwa vipengele 16 kati ya vipengele 18 walivyolalamika kuhusu vilikiuka Mkataba wa Uanzishwaji wa Jumuiya ya Afrika Mashariki, hivyo kulazimisha serikali ya Tanzania kuchukua
Hatua za haraka kurekebisha sheria hiyo.
Baada ya uamuzi huo, kulikuwa na mazungumzo na majadiliano juu ya marekebisho ya Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari, lakini hadi sasa, hakuna habari rasmi juu ya mabadiliko yoyote yaliyofanywa.
Kwa hivyo, kwa sasa, Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari ya Tanzania bado inaendelea kutumika kama ilivyo, na kuendelea kuzua changamoto kuhusu uhuru wa vyombo vya habari na uhuru wa kujieleza nchini.
Ni muhimu kwa Tanzania kuonesha utawala bora na uwajibikaji kwanza kwa kuheshimu maamuzi ya mahakama ya EACJ na kufuta vifungu vinavyokiuka makubaliano ya Afrika Mashariki jambo hili sio tu litakuwa bora kwa vyombo vya Habari bali pia kwa nchi kwa kupanda viwango vya Utawala bora na uwajibikaji duniani.
Uhuru wa Habari utaongeza uchumi wa vyombo na wanahabari jambo ambalo litaongeza ubora wa maudhui na kufanya nchi yetu iweze kustawi vyema. Serikali isidhani kwamba uhuru wa Habari utakuwa ni mwiba kwao, bali ni suluhu ya mambo mengi kama kuonesha palipo pabovu na sio kuishia kutegemea ripoti za CAG na TAKUKURU pekee kwenye kutaka uwajibikaji.
Tanzania imejitolea kuheshimu viwango vya kimataifa, kikanda, na kikatiba vya uhuru wa vyombo vya habari na uhuru wa kujieleza. Lakini, vipengele vya Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari (MSA) havikidhi viwango vinavyokubalika katika kukuza uhuru wa kujieleza.
Kifungu cha 19(1) cha MSA kinakiuka Azimio la Kanuni za Uhuru wa Kujieleza barani Afrika kwa kuhitaji waandishi wa habari kupata idhini na kuzuia mtu yeyote kutenda uandishi wa habari bila idhini. Kizuizi hiki kinazuia watu kukusanya habari na kusambaza habari kwa umma. Kifungu cha 7(3) cha Sheria kinazuia vyombo vya habari kutoa habari kwa sababu zisizoeleweka, kinaweza kuleta hofu na kuzuia uhuru wao.
Vifungu 58 na 59 vya Sheria vinampa mamlaka waziri kuizuia uingizwaji au uchapishaji wa yaliyomo yoyote yanayodhaniwa kuwa kinyume cha maslahi ya umma au kuhatarisha usalama wa taifa, hivyo kukiuka haki ya kutafuta, kupokea, na kusambaza habari.
Mwelekeo wa Sheria kuhusu chanjo ya vyombo vya habari binafsi kupitia kifungu cha 7(2)(b)(iii) na (iv) unapingana na Azimio, ambalo linapigania sekta huru na yenye uhuru katika utangazaji binafsi. Vifungu hivi vinaweza kuhatarisha uhuru wa vyombo vya habari na kupunguza chanjo yao.
Bodi ya Kuidhinisha Waandishi wa Habari, inayosimamia taaluma ya uandishi wa habari nchini Tanzania, haikidhi viwango vilivyowekwa na Azimio. Wajumbe saba wote wa bodi hiyo wanateuliwa na waziri, hivyo kukiuka uhuru wake. Kuwataka waandishi wa habari kupitia mchakato wa kuidhinishwa ni kizuizi kisichohitajika kisheria kinachoathiri uhuru wa kujieleza.
Sheria pia inaanzisha vyombo vya udhibiti wa vyombo vya habari visivyokuwa na uhuru na mwongozo maalum. Kutokuwa na uhuru huo kunakinzana na haki ya mtu binafsi ya uhuru wa kujieleza, ambayo ni pamoja na haki ya kutafuta, kupokea, au kusambaza habari bila kujali mipaka ya kitaifa, kama ilivyoelezwa katika Katiba.
Sheria ina upungufu kadhaa, ikiwa ni pamoja na vifungu visivyo wazi ambavyo vinaweza kusababisha matatizo katika utekelezaji wake.
Kwa mfano, Kifungu cha 8 kinakataza vitendo kadhaa, ikiwa ni pamoja na kuchapisha, kuuza, na kusambaza vyombo vya habari vya magazeti bila leseni, lakini haijasema wazi ikiwa inahusu vitendo vya pamoja au vitendo binafsi. Kifungu cha 7(3)(a)(i) na (c) kinakataza vyombo vya habari kutoa habari inayodhoofisha usalama wa taifa au kuhusisha uchochezi, bila kufafanua ni habari gani inachukuliwa kuwa hivyo.
Sheria inahitaji leseni kwa vyombo vya habari na vyombo vya habari vya magazeti, ambayo inazuia uhuru wa kujieleza. Hitaji hili ni kizuizi kisichoruhusiwa kwa haki ya uhuru wa kujieleza, haswa ikizingatiwa kuwa vyombo vya udhibiti vilivyowekwa na Sheria, kama Bodi ya Kuidhinisha Waandishi wa Habari na Baraza la Habari Huru, sio vyombo huru.
Kifungu cha 54 kinatia hatiani habari za uwongo, uvumi, na ripoti, bila kuzingatia nia ya mchapishaji, ambayo inaweza kusababisha adhabu kwa watu wasio na hatia. Udhaifu huu unahitaji marekebisho ili kulinda uhuru wa vyombo vya habari na haki ya uhuru wa kujieleza.
Mashauriano ya kisheria
Mwanzoni mwa mwaka 2017, Chama cha Vilabu vya Waandishi wa Habari Tanzania (UTPC) na Hali Halisi Publishers Ltd. walifungua kesi ya katiba na Mahakama Kuu ya Mwanza, wakati Baraza la Vyombo vya Habari Tanzania (MCT), Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu (LHRC), na Muungano wa Walinzi wa Haki za Binadamu wa Tanzania (THRDC) walifungua kesi na Mahakama ya Haki ya Afrika Mashariki (EACJ), wakidai kuwa sheria hiyo ilikuwa na vipengele vilivyokiuka uhuru wa vyombo vya habari na kinyume na Mkataba wa Jumuiya ya Afrika Mashariki.
Walakini, kesi ya katiba ya Mwanza haikusikilizwa kikamilifu. Ilikataliwa kwa sababu ya masuala ya kiufundi katika Mahakama Kuu na baadaye Mahakama ya Rufaa, ambapo majaji waliona ilikuwa imechelewa sana kuwasilishwa.
Kesi katika EACJ iliamuliwa tarehe 28 Machi 2019. Mahakama ilikubaliana na walalamikaji kuwa vipengele 16 kati ya vipengele 18 walivyolalamika kuhusu vilikiuka Mkataba wa Uanzishwaji wa Jumuiya ya Afrika Mashariki, hivyo kulazimisha serikali ya Tanzania kuchukua
Hatua za haraka kurekebisha sheria hiyo.
Baada ya uamuzi huo, kulikuwa na mazungumzo na majadiliano juu ya marekebisho ya Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari, lakini hadi sasa, hakuna habari rasmi juu ya mabadiliko yoyote yaliyofanywa.
Kwa hivyo, kwa sasa, Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari ya Tanzania bado inaendelea kutumika kama ilivyo, na kuendelea kuzua changamoto kuhusu uhuru wa vyombo vya habari na uhuru wa kujieleza nchini.
Ni muhimu kwa Tanzania kuonesha utawala bora na uwajibikaji kwanza kwa kuheshimu maamuzi ya mahakama ya EACJ na kufuta vifungu vinavyokiuka makubaliano ya Afrika Mashariki jambo hili sio tu litakuwa bora kwa vyombo vya Habari bali pia kwa nchi kwa kupanda viwango vya Utawala bora na uwajibikaji duniani.
Uhuru wa Habari utaongeza uchumi wa vyombo na wanahabari jambo ambalo litaongeza ubora wa maudhui na kufanya nchi yetu iweze kustawi vyema. Serikali isidhani kwamba uhuru wa Habari utakuwa ni mwiba kwao, bali ni suluhu ya mambo mengi kama kuonesha palipo pabovu na sio kuishia kutegemea ripoti za CAG na TAKUKURU pekee kwenye kutaka uwajibikaji.
