SoC03 Utawala wa Uadilifu na Uwajibikaji: Kujifunza kutoka Methali ya ‘Kiti Kikubwa Hakimfanyi Mfalme’ Tanzania

[Mwl.RCT]

Utawala wa Uadilifu na Uwajibikaji: Kujifunza kutoka Methali ya ‘Kiti Kikubwa Hakimfanyi Mfalme’ Tanzania​

Mwandishi: MwlRCT


UTANGULIZI

a) Muktadha wa mada na umuhimu wake:

Tanzania ni nchi inayojitahidi kufikia maendeleo endelevu kwa wananchi wake. Ili kufanikisha hilo, ni muhimu kuwa na utawala bora na uwajibikaji katika sekta ya umma, ambayo ndiyo inayosimamia rasilimali na huduma za jamii.​

b) Dhana ya utawala bora na uwajibikaji:

Utawala bora ni dhana inayohusu jinsi serikali na taasisi zake zinavyoongoza na kusimamia shughuli zao kwa kuzingatia kanuni na maadili ya demokrasia, haki, usawa, uwazi, ufanisi, uwajibikaji na ushirikishwaji.​

Uwajibikaji ni dhana inayohusu jinsi wenye madaraka wanavyowajibika kwa wananchi au wadau wengine kwa maamuzi na matendo yao, na pia wanavyokubali kukaguliwa, kukosolewa au kuadhibiwa pale wanapokiuka sheria, taratibu au maadili.​

c) Methali ya “Kiti kikubwa hakimfanyi mfalme”:

Methali hii ni usemi wa Kiswahili unaotumika kuelezea kwamba kuwa na nafasi ya madaraka sio kigezo cha kuwa kiongozi mzuri au mtawala bora.​

​

Picha | Kiti kikubwa hakimfanyi mfalme
​

Methali hii inatukumbusha kwamba madaraka yanapaswa kutumiwa kwa hekima, uadilifu na uwajibikaji, na sio kwa ubinafsi, ujeuri au ufisadi. Methali hii pia inatukumbusha kwamba wenye madaraka wanapaswa kuwaheshimu, kuwatumikia na kuwawajibikia wananchi waliowapa madaraka hayo.​

d) Tatizo la ukosefu wa uwajibikaji na athari zake:

Tatizo la ukosefu wa uwajibikaji kwa wenye madaraka nchini Tanzania ni tatizo linalojitokeza katika ngazi mbalimbali za serikali na taasisi zake. Tatizo hili linajumuisha mambo kama vile:​

• Kutofuata sheria, taratibu na viwango vya uhasibu na ukaguzi; kutokuwasilisha taarifa za fedha na utendaji kwa wakati;
• Kutotekeleza mapendekezo ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali (CAG) au Kamati za Bunge;
• Kutokuwepo kwa mifumo imara ya TEHAMA;
• Kutokuwepo kwa ushirikishwaji wa wananchi au wadau wengine katika mipango, bajeti au utekelezaji wa miradi;
• Kutokuwepo kwa uwazi au upatikanaji wa taarifa za umma;
• kutokuwepo kwa mifumo ya malalamiko, usuluhishi au nidhamu;
• Kuwepo kwa rushwa, ubadhirifu au matumizi mabaya ya fedha za umma.

Tatizo la ukosefu wa uwajibikaji lina athari nyingi hasi kwa jamii, uchumi na demokrasia. Baadhi ya athari hizo ni:

• Kupoteza imani au heshima kwa wenye madaraka;
• Kupungua kwa ufanisi, ubora au tija katika utoaji wa huduma za jamii;
• Kupoteza fursa au rasilimali za maendeleo;
• Kuongezeka kwa umaskini, ukosefu wa usawa au migogoro;
• Kupungua kwa ushiriki au uhamasishaji wa wananchi katika shughuli za umma;
• Kudhoofika kwa misingi au taasisi za demokrasia.

e) Hoja kuu na lengo la makala:

Hoja kuu ya makala hii ni kwamba, ili kufikia maendeleo endelevu nchini Tanzania, ni lazima kutatua tatizo la ukosefu wa uwajibikaji kwa wenye madaraka.​

​

Lengo la makala hii ni kuchambua tatizo hili kwa kina, kutoa mbinu mbalimbali za kutatua tatizo hili, na kuchagua mbinu bora zaidi ya kutatua tatizo hili.​

​

Makala hii pia inalenga kujifunza kutoka kwa methali ya “Kiti kikubwa hakimfanyi mfalme” ambayo inatoa somo muhimu kwa wenye madaraka na wananchi.​

UWASILISHAJI WA MADA

a) Data na takwimu za hali ya uwajibikaji:

Kwa mujibu wa ripoti ya WAJIBU - Taasisi ya Uwajibikaji wa Umma, idadi ya taasisi za Serikali Kuu na Mashirika ya Umma ambazo zilipata hati safi za ukaguzi ilipungua kutoka 87% hadi 83%, huku idadi ya zile zilizopata hati chafu au zenye mashaka ikiongezeka kutoka 13% hadi 17% kati ya mwaka 2015/16 na 2017/18. Hii inaonyesha kuwa bado kuna changamoto za uwajibikaji katika matumizi ya fedha za umma.​

b) Sababu za tatizo la uwajibikaji:

Baadhi ya sababu zinazochangia tatizo la uwajibikaji nchini Tanzania ni: udhaifu wa mifumo ya udhibiti, ukosefu wa vitendo dhidi ya wahalifu, rushwa, kutokuwepo kwa ushirikishwaji wa wananchi au wadau wengine, kutokuwepo kwa uwazi au upatikanaji wa taarifa za umma, na kutokuwepo kwa mifumo ya malalamiko, usuluhishi au nidhamu.​

c) Umuhimu wa kutatua tatizo hili:

Ni muhimu kutatua tatizo la ukosefu wa uwajibikaji kwa wenye madaraka ili kujenga imani ya umma na kuwezesha maendeleo endelevu nchini. Utawala bora na uwajibikaji ni msingi wa demokrasia, haki, usawa, amani na ustawi.​

Utawala bora na uwajibikaji unahakikisha kuwa rasilimali za umma zinatumika kwa ufanisi, uwazi na uadilifu ili kuboresha huduma za jamii na kupunguza umaskini. Utawala bora na uwajibikaji pia unawezesha ushiriki na uhamasishaji wa wananchi katika shughuli za umma, na kuimarisha misingi na taasisi za demokrasia.​

UCHAMBUZI WA MADA

Katika sehemu hii, tutachunguza mbinu mbalimbali za kumaliza tatizo la uwajibikaji Tanzania, faida na changamoto zake, ufanisi na uendelevu wake, na mbinu bora zaidi na sababu zake. Pia tutajifunza jinsi methali ya “Kiti kikubwa hakimfanyi mfalme” inavyotumika katika makala hii.​

Mbinu za kumaliza tatizo la uwajibikaji ni pamoja na kuimarisha mifumo ya udhibiti, kuchukua hatua dhidi ya wahalifu, kupambana na rushwa, kuimarisha ushirikishwaji wa wananchi au wadau wengine, kuongeza uwazi au upatikanaji wa taarifa za umma, na kuweka mifumo ya malalamiko, usuluhishi au nidhamu. Mbinu hizi zina faida nyingi lakini pia zina changamoto kubwa. Ili kutathmini ufanisi na uendelevu wa mbinu hizi, ni muhimu kuwa na vigezo na viashiria vinavyoweza kupimika na kufuatiliwa.​

Kutokana na uchambuzi uliofanyika, mbinu bora zaidi ya kumaliza tatizo la uwajibikaji Tanzania ni kuimarisha ushirikishwaji wa wananchi au wadau wengine. Sababu za kuchagua mbinu hii ni: inawezesha wananchi au wadau wengine kushiriki, kusimamia, kutoa maoni, kupata taarifa na kuongeza uelewa au utamaduni wa uwajibikaji.​

Methali ya “Kiti kikubwa hakimfanyi mfalme” inatumiwa katika makala hii kama njia ya kuwakumbusha wenye madaraka kwamba nafasi yao sio kigezo cha kuwa viongozi bora au watawala bora.​

​

Picha | Kiti Kikubwa Hakimfanyi Mfalme | Utawala wa Uadilifu na Uwajibikaji - Kujenga Tanzania Bora
​

Methali hii inatufundisha kwamba madaraka yanapaswa kutumiwa kwa hekima, uadilifu na uwajibikaji. Methali hii pia inatufundisha kwamba wenye madaraka wanapaswa kuwaheshimu, kuwatumikia na kuwawajibikia wananchi waliowapa madaraka hayo. Methali hii inatuhimiza kuwa na utawala bora na uwajibikaji Tanzania.​

HITIMISHO

Katika makala hii, tumeeleza tatizo la ukosefu wa uwajibikaji kwa wenye madaraka nchini Tanzania, sababu, madhara na mbinu za kutatua tatizo hili.​

​

Tumeonyesha umuhimu wa kutatua tatizo hili ili kufikia maendeleo endelevu nchini. Tumechagua mbinu bora zaidi ya kutatua tatizo hili, ambayo ni kuimarisha ushirikishwaji wa wananchi au wadau wengine. Tumejifunza pia jinsi methali ya “Kiti kikubwa hakimfanyi mfalme” inavyotumika katika makala hii.​

Rejea ​

​

Wajibu. (2021). Changamoto za Mifumo ya TEHAMA Katika Kukuza Uwajibikaji Nchini. Retrieved from wajibu.or.tz/changamoto-za-mifumo-ya-tehama-katika-kukuza-uwajibikaji-nchini/​