lwambof07
JF-Expert Member
- Jul 12, 2016
- 4,593
- 5,203
Huku kukiwa na mjadala duniani juu ya uhusiano wa kikabila, ukoloni na utumwa, baadhi ya wazungu na Wamarekani ambao walipata utajiri wao kwa biashara ya wanadamu wameshuhudia , sanamu zao zikiangushwa na majina yao kuondolewa katika majengo ya umma.
Mwandishi wa habari wa riwaya nchini Nigeria na riwaya Adaobi Tricia Nwaubani anaandika kwamba mmoja wa mababu zake aliwauza watumwa, lakini anasema kuwa haifai kuhukumiwa kulingana na viwango au maadili ya leo.
Babu yangu mkubwa, Nwaubani Ogogo Oriaku, ndiye ambaye napenda kumwita mfanyabiashara, kutoka kabila la Igbo Kusini mwa mashariki mwa Nigeria.
Alijishugulisha na biashara kadhaa, ikiwemo biashara ya tumbaku na mazao ya mitende. Aliuwauza pia wanadamu kama watumwa.
Alikuwa na wakala ambao waliwakamata watumwa kutoka sehemu tofauti na kuwaleta kwake, "baba yangu aliniambia.
Watumwa wa Nwaubani Ogogo waliuzwa kupitia bandari za Kalabari na Bonny kusini mwa kile kinachojulikana kama Nigeria hivi sasa.
Watu wa kabila nyingine pwani, kama vile Efik na Ijaw, kwa kawaida walikuwa kama vifaa vya kubebea mizigo kwa wafanyabiashara weupe na alama ya wafanyabiashara wa Igbo kama babu yangu mkubwa.
Walipakia na kushusha mizigo kutoka kweye meli na kuwapatia wageni chakula na mahitaji mengine. Walijadili bei ya watumwa kutoka maeneo mbali mbali , kisha wakakusanya malipo kutoka kwa wauzaji na wanunuzi.
Karibu watumwa wa Igbo milioni 1.5 walisafirishwa kupitia Bahari ya Atlantic kati ya karne ya 15 na 19.
Zaidi ya Waafrika milioni 1.5 walihamishwa kwenda kwa kile kilichoitwa Ulimwengu Mpya - Amerika - kupitia bandari ya Calabar, kwenye Ghuba ya Bonny, na kuifanya kuwa moja wapo ya maeneo makubwa wakati wa biashara ya utumwa.
Maisha pekee waliyoijua
Nwaubani Ogogo aliishi katika wakati ambao ni mtu hodari sana aliyenusurika na shujaa kupita kiasi. Wazo la "watu wote wameumbwa sawa" lilikuwa kabisa geni kwa dini ya jadi na sheria katika jamii yake.
Itakuwa ni haki kumhukumu mtu wa karne ya 19 kwa kanuni za karne ya 21.
Kuwachukulia watu wa zamani wa Afrika kwa viwango vya dunia ya sasa kunaweza kutulazimisha kutupa mashujaa wetu wengi kama raia, na kutunyima haki ya kusherehekea kabisa mtu yeyote ambaye hakuathiriwa na itikadi za Magharibi.
Wafanyabiashara wa watumwa wa Igbo kama babu yangu mkubwa hawakupata shida yoyote ya kukubalika kwa kijamii na uhalali wakati ule.
Hawakuhitaji udhibitisho wowote wa kidini au kisayansi kwa matendo yao. Walikuwa wakiishi maisha ambayo walilelewa na yaliyokubalika wakati ule.
Hayo ndiyo waliyoyajua.
Watumwa waliozikwa wakiwa hai
Hadithi maarufu ambayo nimewahi kusikia juu ya babu ni jinsi alivyofanikiwa kuonana na maafisa wa serikali ya kikoloni ya Uingereza baada ya kuwakamata watumwa wake.
Watumwa hao walikuwa wakisafirishwa na wazabuni, pamoja na usafirishaji wa tumbaku na mazao ya mitende, kutoka mji wa Nwaubani Ogogo wa Umuahia kwenda pwani.
Babu yangu inaonekana hakuona kuwa ni sawa kwamba watumwa wake walikuwa wamekamatwa.
Kununua na kuuzwa kwa wanadamu kati ya Igboilikua njambo lililoendelea kwa muda mrefu kabla Wazungu hawajafika. Watu wakawa watumwa kama adhabu ya uhalifu, malipo ya deni, au wafungwa wa vita.
Watumwa wa kabila la Igbo walifanyakazi kama vijakazi na wtumishi wa kazi nyingine.
Wakati mwingine walikuwa pia wametolewa dhabihu katika sherehe za kidini na kuzikwa wakiwa hai na mabwana zao ili kuwahudumia katika ulimwengu unaofuata.
Utumwa ulikuwa umeingia sana katika utamaduni huo hadi kwamba mithali kadhaa maarufu za Igbo huhusiana na hilo na bado zinaendelea kutumika hadi leo.
Mtu yeyote ambaye hana mtumwa ni mtumwa wake mwenyewe
Mtumwa ambaye anatazama wakati mtumwa mwenzake amefungwa na kutupwa kaburini na bwana wake anapaswa kugundua kuwa siku hiyo hiyo anaweza kufanywa kwake siku moja
Ni wakati mwana anapewa ushauri ambao mtumwa anajifunza
Jinsi watumwa walivyouzwa Afrika
Wanunuzi wa Ulaya waliamua kubaki pwani.
Wauzaji wa Kiafrika walileta watumwa kutoka kwa mambo ya ndani kwa miguu.
Safari zinaweza kuwa umbali wa 485km (maili 300).
Watekaji wawili walikuwa kawaida wamefungwa pamoja kwenye kiwiko.
Nguzo za mateka zilifungwa pamoja na kamba kwenye shingo zao.
10% -15% ya mateka walikufa njiani.
Kukataa kukomesha
Biashara katika watu wa Kiafrika iliendelea hadi 1888, wakati Brazili ikawa nchi ya mwisho katika ulimwengu wa Magharibi kuimaliza.
Wakati Waingereza walipanua utawala wao kwenda kusini-mashariki mwa Nigeria mwishoni mwa Karne ya 19 na mapema Karne ya 20, walianza kutekeleza sheria ya kukomesha kupitia hatua za kijeshi.
Lakini kwa kutumia nguvu badala ya kushawishi, watu wengi wa eneo kama babu wanaweza kuwa hawakuelewa kuwa kukomesha ilikuwa juu ya hadhi ya wanadamu na sio badiliko la sera ya uchumi iliyoathiri mahitaji na usambazaji.
"Tunafikiria biashara hii lazima iendelee," mfalme mmoja wa eneo hilo huko Bonny alisema vibaya katika karne ya 19.
"Huo ndio uamuzi wa ukumbi wetu na makuhani wetu. Wanasema kwamba nchi yako, ingawa ni kubwa, haiwezi kamwe kusimamisha biashara iliyowekwa na Mungu."
Kwa kadiri babu yangu alivyokuwa na wasiwasi, alikuwa na leseni ya biashara ya kweli kutoka kwa Kampuni ya Royal Niger, kampuni ya Uingereza ambayo ilisimamia biashara katika mkoa huo katika robo ya mwisho ya Karne ya 19.
Kwa hivyo mali yake ilipokamatwa, Nwaubani Ogogo aliyekasirika alienda kwa ujasiri kuwaona maafisa wa kikoloni kuwajibika na akawapeana leseni yake.
Wakaachilia bidhaa zake, na watumwa wake.
"Wazungu walimwomba msamaha," baba yangu alisema.
Biashara ya watumwa katika Karne ya 20
Mtangazaji wa historia wa Igbo, Adiele Afigbo alilielezea biashara ya watumwa kusini mwa mashariki mwa Nigeria ambayo ilidumu hadi mwishoni mwa 1940 na mwanzoni mwa 1950 kama moja ya siri iliyowekwa vizuri zaidi ya utawala wa kikoloni wa Uingereza.
Wakati biashara ya kimataifa ilimalizika, biashara ya ndani iliendelea.
"Serikali ilikuwa inafahamu ukweli kwamba wakuu wa pwani na wafanyabiashara wakubwa wa pwani walikuwa wameendelea kununua watumwa kutoka kwa mambo ya ndani," aliandika Afigbo katika kitabu cha 'The Abolition of the Slave Trade' huko Kusini mwa Nigeria: 1885 hadi 1950.
Aliongeza kuwa Waingereza walivumilia biashara inayoendelea kwa misingi ya kisiasa na kiuchumi.
Walihitaji wakuu wa biashara ya watumwa kwa utawala bora wa mtaa, na kwa upanuzi na ukuaji wa biashara halali.
Wakati mwingine, pia waliwachambua macho badala ya kuhatarisha muungano muhimu, kama inavyoonekana ndivyo walivyorudisha watumwa wa Nwaubani Ogogo.
Tukio hilo lilimfanya Nwaubani Ogogo miongoni mwa watu wake.
Hapa kuna mtu ambaye aligongana na nguvu nyeupe kutoka nje ya nchi.
Nimesikia hadithi hiyo kutoka kwa jamaa, na nimeisoma juu yake.
Ilikuwa pia mwanzo wa uhusiano wa kuheshimiana na wakoloni ambao ulisababisha Nwaubani Ogogo kuteuliwa kuwa mkuu mkuu na utawala wa Uingereza.
Alikuwa mwakilishi wa serikali kwa watu katika mkoa wake, katika mfumo unaojulikana kama sheria isiyo ya moja kwa moja.
Rekodi kutoka Jalada la Kitaifa la Uingereza huko Bustani za Kew zinaonyesha jinsi Waingereza walijitahidi kumaliza biashara ya ndani kwa watumwa kwa karibu kipindi chote cha kipindi cha ukoloni.
Waliendeleza biashara halali, haswa katika mazao ya mitende. Walianzisha sarafu ya Kiingereza ili kuchukua nafasi ya viboko vya shaba na ng'ombe ambao wafanyabiashara walihitaji watumwa kubeba.
Waliwashtaki wahalifu kwa hukumu za gerezani.
"Kufikia miaka ya 1930, uanzishwaji wa wakoloni ulikuwa umechoshwa," aliandika Afigbo.
"Kama matokeo, walikuwa wameweka matumaini yao kwa kuongezeka kwa biashara hiyo kwa athari ya kutu baada ya muda wa elimu na ustaarabu wa jumla."
Kufanya kazi na Uingereza
Kama mkuu mkuu, Nwaubani Ogogo alikusanya ushuru kwa niaba ya Briteni na kujipatia tume mwenyewe katika mchakato huo.
Alisimamia kesi katika korti za asilia. Alisambaza wafanyikazi kwa ujenzi wa mistari ya reli. Pia alitoa kwa hiari ardhi kwa wamishonari kujenga makanisa na shule.
Nyumba ambayo nilikulia na ambayo wazazi wangu bado wanaishi hukaa kwenye shamba ambalo limekuwa katika familia yangu kwa zaidi ya karne.
Ilikuwa mara moja tovuti ya nyumba ya wageni ya Nwaubani Ogogo, ambapo alikuwa mwenyeji wa viongozi wa Uingereza waliotembelea. Walimtumia bahasha zilizokuwa na viunzi vya nywele zao ili kumjulisha wakati wowote walipokuwa wakifika.
Nwaubani Ogogo alikufa wakati fulani katika karne ya 20. Aliwaacha wake kadhaa na watoto. Hakuna picha zilizopo juu yake lakini ilisemekana alikuwa mwenye ngozi nyepesi.
Mnamo Desemba 2017, kanisa moja huko Okaiuga katika Jimbo la Abia Kusini mashariki mwa Nigeria lilikuwa likisherehekea karne yake na nilialika familia yangu kupokea tuzo ya kifo kwa niaba yake.
Rekodi zao zilionyesha kwamba alikuwa amewasindikiza wenye silaha kwa wamishonari wa kwanza katika eneo hilo.
Babu yangu mkubwa alikuwa mashuhuri kwa uwezo wake wa kibiashara, ujasiri mkubwa, uongozi hodari, ushawishi mkubwa, michango mikubwa kwa jamii, na maendeleo ya Ukristo.
Waigbo hawana utamaduni wa kuweka makaburi kwa mashujaa wao - vinginevyo mtu aliyejitolea kwake anaweza kuwa amesimama mahali fulani katika mkoa wa Umuahia leo.
"Aliheshimiwa na kila mtu karibu," baba yangu alisema. "Hata wazungu walimheshimu."
Mwandishi wa habari wa riwaya nchini Nigeria na riwaya Adaobi Tricia Nwaubani anaandika kwamba mmoja wa mababu zake aliwauza watumwa, lakini anasema kuwa haifai kuhukumiwa kulingana na viwango au maadili ya leo.
Babu yangu mkubwa, Nwaubani Ogogo Oriaku, ndiye ambaye napenda kumwita mfanyabiashara, kutoka kabila la Igbo Kusini mwa mashariki mwa Nigeria.
Alijishugulisha na biashara kadhaa, ikiwemo biashara ya tumbaku na mazao ya mitende. Aliuwauza pia wanadamu kama watumwa.
Alikuwa na wakala ambao waliwakamata watumwa kutoka sehemu tofauti na kuwaleta kwake, "baba yangu aliniambia.
Watumwa wa Nwaubani Ogogo waliuzwa kupitia bandari za Kalabari na Bonny kusini mwa kile kinachojulikana kama Nigeria hivi sasa.
Watu wa kabila nyingine pwani, kama vile Efik na Ijaw, kwa kawaida walikuwa kama vifaa vya kubebea mizigo kwa wafanyabiashara weupe na alama ya wafanyabiashara wa Igbo kama babu yangu mkubwa.
Walipakia na kushusha mizigo kutoka kweye meli na kuwapatia wageni chakula na mahitaji mengine. Walijadili bei ya watumwa kutoka maeneo mbali mbali , kisha wakakusanya malipo kutoka kwa wauzaji na wanunuzi.
Karibu watumwa wa Igbo milioni 1.5 walisafirishwa kupitia Bahari ya Atlantic kati ya karne ya 15 na 19.
Zaidi ya Waafrika milioni 1.5 walihamishwa kwenda kwa kile kilichoitwa Ulimwengu Mpya - Amerika - kupitia bandari ya Calabar, kwenye Ghuba ya Bonny, na kuifanya kuwa moja wapo ya maeneo makubwa wakati wa biashara ya utumwa.
Maisha pekee waliyoijua
Nwaubani Ogogo aliishi katika wakati ambao ni mtu hodari sana aliyenusurika na shujaa kupita kiasi. Wazo la "watu wote wameumbwa sawa" lilikuwa kabisa geni kwa dini ya jadi na sheria katika jamii yake.
Itakuwa ni haki kumhukumu mtu wa karne ya 19 kwa kanuni za karne ya 21.
Kuwachukulia watu wa zamani wa Afrika kwa viwango vya dunia ya sasa kunaweza kutulazimisha kutupa mashujaa wetu wengi kama raia, na kutunyima haki ya kusherehekea kabisa mtu yeyote ambaye hakuathiriwa na itikadi za Magharibi.
Wafanyabiashara wa watumwa wa Igbo kama babu yangu mkubwa hawakupata shida yoyote ya kukubalika kwa kijamii na uhalali wakati ule.
Hawakuhitaji udhibitisho wowote wa kidini au kisayansi kwa matendo yao. Walikuwa wakiishi maisha ambayo walilelewa na yaliyokubalika wakati ule.
Hayo ndiyo waliyoyajua.
Watumwa waliozikwa wakiwa hai
Hadithi maarufu ambayo nimewahi kusikia juu ya babu ni jinsi alivyofanikiwa kuonana na maafisa wa serikali ya kikoloni ya Uingereza baada ya kuwakamata watumwa wake.
Watumwa hao walikuwa wakisafirishwa na wazabuni, pamoja na usafirishaji wa tumbaku na mazao ya mitende, kutoka mji wa Nwaubani Ogogo wa Umuahia kwenda pwani.
Babu yangu inaonekana hakuona kuwa ni sawa kwamba watumwa wake walikuwa wamekamatwa.
Kununua na kuuzwa kwa wanadamu kati ya Igboilikua njambo lililoendelea kwa muda mrefu kabla Wazungu hawajafika. Watu wakawa watumwa kama adhabu ya uhalifu, malipo ya deni, au wafungwa wa vita.
Watumwa wa kabila la Igbo walifanyakazi kama vijakazi na wtumishi wa kazi nyingine.
Wakati mwingine walikuwa pia wametolewa dhabihu katika sherehe za kidini na kuzikwa wakiwa hai na mabwana zao ili kuwahudumia katika ulimwengu unaofuata.
Utumwa ulikuwa umeingia sana katika utamaduni huo hadi kwamba mithali kadhaa maarufu za Igbo huhusiana na hilo na bado zinaendelea kutumika hadi leo.
Mtu yeyote ambaye hana mtumwa ni mtumwa wake mwenyewe
Mtumwa ambaye anatazama wakati mtumwa mwenzake amefungwa na kutupwa kaburini na bwana wake anapaswa kugundua kuwa siku hiyo hiyo anaweza kufanywa kwake siku moja
Ni wakati mwana anapewa ushauri ambao mtumwa anajifunza
Jinsi watumwa walivyouzwa Afrika
Wanunuzi wa Ulaya waliamua kubaki pwani.
Wauzaji wa Kiafrika walileta watumwa kutoka kwa mambo ya ndani kwa miguu.
Safari zinaweza kuwa umbali wa 485km (maili 300).
Watekaji wawili walikuwa kawaida wamefungwa pamoja kwenye kiwiko.
Nguzo za mateka zilifungwa pamoja na kamba kwenye shingo zao.
10% -15% ya mateka walikufa njiani.
Kukataa kukomesha
Biashara katika watu wa Kiafrika iliendelea hadi 1888, wakati Brazili ikawa nchi ya mwisho katika ulimwengu wa Magharibi kuimaliza.
Wakati Waingereza walipanua utawala wao kwenda kusini-mashariki mwa Nigeria mwishoni mwa Karne ya 19 na mapema Karne ya 20, walianza kutekeleza sheria ya kukomesha kupitia hatua za kijeshi.
Lakini kwa kutumia nguvu badala ya kushawishi, watu wengi wa eneo kama babu wanaweza kuwa hawakuelewa kuwa kukomesha ilikuwa juu ya hadhi ya wanadamu na sio badiliko la sera ya uchumi iliyoathiri mahitaji na usambazaji.
"Tunafikiria biashara hii lazima iendelee," mfalme mmoja wa eneo hilo huko Bonny alisema vibaya katika karne ya 19.
"Huo ndio uamuzi wa ukumbi wetu na makuhani wetu. Wanasema kwamba nchi yako, ingawa ni kubwa, haiwezi kamwe kusimamisha biashara iliyowekwa na Mungu."
Kwa kadiri babu yangu alivyokuwa na wasiwasi, alikuwa na leseni ya biashara ya kweli kutoka kwa Kampuni ya Royal Niger, kampuni ya Uingereza ambayo ilisimamia biashara katika mkoa huo katika robo ya mwisho ya Karne ya 19.
Kwa hivyo mali yake ilipokamatwa, Nwaubani Ogogo aliyekasirika alienda kwa ujasiri kuwaona maafisa wa kikoloni kuwajibika na akawapeana leseni yake.
Wakaachilia bidhaa zake, na watumwa wake.
"Wazungu walimwomba msamaha," baba yangu alisema.
Biashara ya watumwa katika Karne ya 20
Mtangazaji wa historia wa Igbo, Adiele Afigbo alilielezea biashara ya watumwa kusini mwa mashariki mwa Nigeria ambayo ilidumu hadi mwishoni mwa 1940 na mwanzoni mwa 1950 kama moja ya siri iliyowekwa vizuri zaidi ya utawala wa kikoloni wa Uingereza.
Wakati biashara ya kimataifa ilimalizika, biashara ya ndani iliendelea.
"Serikali ilikuwa inafahamu ukweli kwamba wakuu wa pwani na wafanyabiashara wakubwa wa pwani walikuwa wameendelea kununua watumwa kutoka kwa mambo ya ndani," aliandika Afigbo katika kitabu cha 'The Abolition of the Slave Trade' huko Kusini mwa Nigeria: 1885 hadi 1950.
Aliongeza kuwa Waingereza walivumilia biashara inayoendelea kwa misingi ya kisiasa na kiuchumi.
Walihitaji wakuu wa biashara ya watumwa kwa utawala bora wa mtaa, na kwa upanuzi na ukuaji wa biashara halali.
Wakati mwingine, pia waliwachambua macho badala ya kuhatarisha muungano muhimu, kama inavyoonekana ndivyo walivyorudisha watumwa wa Nwaubani Ogogo.
Tukio hilo lilimfanya Nwaubani Ogogo miongoni mwa watu wake.
Hapa kuna mtu ambaye aligongana na nguvu nyeupe kutoka nje ya nchi.
Nimesikia hadithi hiyo kutoka kwa jamaa, na nimeisoma juu yake.
Ilikuwa pia mwanzo wa uhusiano wa kuheshimiana na wakoloni ambao ulisababisha Nwaubani Ogogo kuteuliwa kuwa mkuu mkuu na utawala wa Uingereza.
Alikuwa mwakilishi wa serikali kwa watu katika mkoa wake, katika mfumo unaojulikana kama sheria isiyo ya moja kwa moja.
Rekodi kutoka Jalada la Kitaifa la Uingereza huko Bustani za Kew zinaonyesha jinsi Waingereza walijitahidi kumaliza biashara ya ndani kwa watumwa kwa karibu kipindi chote cha kipindi cha ukoloni.
Waliendeleza biashara halali, haswa katika mazao ya mitende. Walianzisha sarafu ya Kiingereza ili kuchukua nafasi ya viboko vya shaba na ng'ombe ambao wafanyabiashara walihitaji watumwa kubeba.
Waliwashtaki wahalifu kwa hukumu za gerezani.
"Kufikia miaka ya 1930, uanzishwaji wa wakoloni ulikuwa umechoshwa," aliandika Afigbo.
"Kama matokeo, walikuwa wameweka matumaini yao kwa kuongezeka kwa biashara hiyo kwa athari ya kutu baada ya muda wa elimu na ustaarabu wa jumla."
Kufanya kazi na Uingereza
Kama mkuu mkuu, Nwaubani Ogogo alikusanya ushuru kwa niaba ya Briteni na kujipatia tume mwenyewe katika mchakato huo.
Alisimamia kesi katika korti za asilia. Alisambaza wafanyikazi kwa ujenzi wa mistari ya reli. Pia alitoa kwa hiari ardhi kwa wamishonari kujenga makanisa na shule.
Nyumba ambayo nilikulia na ambayo wazazi wangu bado wanaishi hukaa kwenye shamba ambalo limekuwa katika familia yangu kwa zaidi ya karne.
Ilikuwa mara moja tovuti ya nyumba ya wageni ya Nwaubani Ogogo, ambapo alikuwa mwenyeji wa viongozi wa Uingereza waliotembelea. Walimtumia bahasha zilizokuwa na viunzi vya nywele zao ili kumjulisha wakati wowote walipokuwa wakifika.
Nwaubani Ogogo alikufa wakati fulani katika karne ya 20. Aliwaacha wake kadhaa na watoto. Hakuna picha zilizopo juu yake lakini ilisemekana alikuwa mwenye ngozi nyepesi.
Mnamo Desemba 2017, kanisa moja huko Okaiuga katika Jimbo la Abia Kusini mashariki mwa Nigeria lilikuwa likisherehekea karne yake na nilialika familia yangu kupokea tuzo ya kifo kwa niaba yake.
Rekodi zao zilionyesha kwamba alikuwa amewasindikiza wenye silaha kwa wamishonari wa kwanza katika eneo hilo.
Babu yangu mkubwa alikuwa mashuhuri kwa uwezo wake wa kibiashara, ujasiri mkubwa, uongozi hodari, ushawishi mkubwa, michango mikubwa kwa jamii, na maendeleo ya Ukristo.
Waigbo hawana utamaduni wa kuweka makaburi kwa mashujaa wao - vinginevyo mtu aliyejitolea kwake anaweza kuwa amesimama mahali fulani katika mkoa wa Umuahia leo.
"Aliheshimiwa na kila mtu karibu," baba yangu alisema. "Hata wazungu walimheshimu."
