Rais Mstaafu Ali Hasan Mwinyi, fedha za Wastaafu wa EAC zilitumikaje baada ya serikali yako kukabidhiwa iwalipe? Naam, hilo ndilo swali lililoumiza vichwa vya wengi na linalohitaji majibu mkiwa bado mko hai...miaka 40 ni mingi hivyo funguka Mzee Rukhsa!
Sehemu ya kwanza...
Naanza kwa kutoa historia fupi ya iliyojulikana kama Jumuiya ya Afrika Mashariki (East African Community iliyoundwa mwaka 1967 na kuvunjika miaka kumi baadaye 1977.
Ushirikiano kati ya nchi tatu katika ukanda wa Afrika Mashariki, wakati huo zikijulikana kama Tanganyika, Kenya na Uganda, ulianza mapema mwanzoni mwa karne ya ishirini.
Ushirikiano wa kwanza kabisa ulifanyika mwaka 1917 kati ya Kenya na Uganda ukihusisha mambo ya forodha (Customs) na miaka kumi baadaye, 1927, Tanganyika nayo ikajiunga katika umoja huu.
Mwaka 1948, ushirikiano wa kitaifa kati ya Kenya (Colony), Uganda (Protectorate) na Tanganyika (Territory) uliridhiwa rasmi na hivyo kuunda umoja wa forodha, ushuru wa pamoja wa nje, fedha, na posta pamoja na huduma ya kawaida katika usafiri na mawasiliano, utafiti, na elimu.
Baada ya nchi hizi tatu kupata huru, ziliamua kuunda Mamlaka ya Huduma za Pamoja Afrika ya Mashariki iliyojulikana kama EACSO (East African Common Services Organisation).
Mamlaka haya yalihusu fedha (East African Shilling), forodha (Customs Union), huduma za reli (East African Railways), ndege (East African Airways), bandari (E.A. Harbours) simu (E.A Posts and Telecommunications) na elimu ya juu (E.A. University).
Mkataba huu ulilenga pia mahakama ya pamoja, sera ya kiuchumi ya soko la pamoja. Haya yote yalitakiwa kuwa chini ya Bunge la Afrika Mashariki.
Hata hivyo matatizo yaliyojitokeza yalilazimisha kusitishwa kwa matumizi ya fedha ya pamoja na hivyo mwaka 1965 kila nchi ikawa na fedha zake.
Sehemu ya pili...
Mwaka 1967 makubaliano mapya yaliyoendana na wakati ilibidi yafanyike na matokeo yakawa ni kuanzishwa kwa utengamano mpya kati ya hizi nchi tatu za Afrika Mashariki, EAC (East African Community)
Jumuiya hiyo iliundwa na nchi wanachama na ilikuwa na Bunge lake la kutunga sheria na iliendeshwa kwa sheria kama Serikali na mafao ya wafanyakazi wake yalilindwa na kifungu namba 82 cha uliokuwa Mkataba wa Ushirikiano wa Afrika Mashariki ya mwaka 1967.
EAC pia iliendeshwa kwa mfumo wa jumuiya za kimataifa na ilikuwa na service commission yake, pensions fund yake na saving scheme yake. Makato ya pension yalitunzwa Uingereza kwa agents wa EAC waliojulikakna kama "crown agents".
Sehemu ya tatu...
Mkataba wa EAC ulisema kuwa, ikitokea jumuiya ikavunjika, mgawanyo wa mali na madeni ufanywe na baada ya hapo wastaafu walipwe fedha zao mara moja. Pia walioainisha namna ya kuwalipa hizo fedha kulingana na thamani halisi ya dola na riba ya asilimia 7%.
Kwa kulinda thamani hiyo nayo isije ikaangushwa na farigisi (mfumuko wa bei) wataalamu wa uthamanishaji wa fedha za pensheni na Provident Fund Actuarists nchini Uingereza, waliweka asilimia saba ya riba limbikizi la dola hizo kwa kila mwaka, ambao deni au mafao hayo yatakuwa yamecheleweshwa kulipwa kikamilifu.
Kutokana na hali hiyo, iliweka katika article 1 "n" ya mkataba huo kile kinachoitwa weighted average ya sh. 8.31542 za nchi wanachama kuwa sawa sawa na dola moja ya Marekani kuwa ndio msingi wa kulipia madeni na mafao.
Pamoja na juhudi na malengo mazuri Jumuiya haikuweza kustahimili matatizo ya kiuendeshaji yaliyosababishwa na utofauti kimtizamo, kisiasa na kiuchumi baina ya hizi nchi na hivyo mwaka 1977 Jumiya ikavunjika.
Sehemu ya nne...
Baada ya kuvunjika Jumuiya ya Afrika Mashariki, ilitakiwa waliokuwa wafanya kazi wake walipwe haki zao baada ya kuitumikia Jumuiya kwa miaka mingi.
Zoezi hili halikuweza kufanyika mara moja kwani ilibidi kwanza mgawanyo wa mali na madeni ya jumuiya ufanyike ikisimamiwa na msuluhishi aliyekubalika kwa pande zote, Dr. Victor Umbritch.
Pamoja na kuvunjika ipo secretariat ilibaki Arusha ikiendelea kukokotoa stahili ya kila mstaafu kulingana na ngazi aliyofikia pamoja na mshahara, muda aliotumikia jumuiya, pensheni na madai yoyote yale husika kama malimbikizo ya likizo.
Mwaka 1985 msuluhishi alimaliza kazi yake na kukabidhi ripoti yake kwa sekretariat husika. Miaka miwili baadaye, 1987, Serikali ya Jamhuri ya Tanzania ilikabidhiwa fedha za pensheni za hao wastaafu wa EAC zaidi ya pauni milioni 9 za Uingereza iweze kuwafikishia walengwa ambao kimsingi walikuwa ni wale wa General Fund Services.
Ushahidi huu hapa...
Wakati huo pauni moja ya Uingereza (British Sterling pound), ilikuwa sawa na Tshs 20/= tu, kwa nini serikali ilishindwa kuzilipa? Mh. Rais Mstaafu Ali Hasan Mwinyi, hizi pesa zilitumikaje? Je huu ulikuwa ndio mwanzo kabisa wa ufisadi nchini uliofanywa na serikali kwa kuamua kuwadhulumu (kuwaibia) wananchi wake?
Badala ya kufanya hivo, serikali ya Mwinyi kwa sababu ambazo hadi leo bado ni kitendawili ikaamua hizo fedha zitumike kwa malengo ambayo nayo hadi leo hayajawekwa hadharani na juhudi za wastaafu kuhoji zilizimwa kwa ukatili na bila maelezo.
Sehemu ya tano.
Kwa niaba ya Wastaafu waliotangulia mbele ya haki, wastaafu ambao pamoja na kuwa vikongwe bado wako hai, wajane na warithi wa Wastaafu, naomba majibu kwa swali hilo kutoka kwa Rais Mstaafu Ali Hasan Mwinyi na viongozi wengine wa serikali wakati huo.
Kwa bahati nzuri wengi wao pamoja na kustaafu bado wako hai na wenyewe wakiendelea kulipwa mafao yao bila matatizo yoyote.
Viongozi wote wakuu waliohusika wakati wa matumizi ya fedha hizo bado wako hai…Rais Mstaafu Ali Hasan Mwinyi bado yupo, aliyekuwa Waziri Mkuu John Samwel Malecela yupo na aliyekuwa Waziri wa fedha Cleopa David Msuya bado yupo.
Nakaribisha mjadala na baadhi ya viambatanisho vitafuata…
Update 1
Tunaaza kwa kuangalia historia na misingi ya madai ya wastaafu wa iliyokuwa Jumuiya ya Afrika Mashariki, EAC.. Rejea hii "position paper" ikielezea zaidi...
Sehemu ya kwanza...
Naanza kwa kutoa historia fupi ya iliyojulikana kama Jumuiya ya Afrika Mashariki (East African Community iliyoundwa mwaka 1967 na kuvunjika miaka kumi baadaye 1977.
Ushirikiano kati ya nchi tatu katika ukanda wa Afrika Mashariki, wakati huo zikijulikana kama Tanganyika, Kenya na Uganda, ulianza mapema mwanzoni mwa karne ya ishirini.
Ushirikiano wa kwanza kabisa ulifanyika mwaka 1917 kati ya Kenya na Uganda ukihusisha mambo ya forodha (Customs) na miaka kumi baadaye, 1927, Tanganyika nayo ikajiunga katika umoja huu.
Mwaka 1948, ushirikiano wa kitaifa kati ya Kenya (Colony), Uganda (Protectorate) na Tanganyika (Territory) uliridhiwa rasmi na hivyo kuunda umoja wa forodha, ushuru wa pamoja wa nje, fedha, na posta pamoja na huduma ya kawaida katika usafiri na mawasiliano, utafiti, na elimu.
Baada ya nchi hizi tatu kupata huru, ziliamua kuunda Mamlaka ya Huduma za Pamoja Afrika ya Mashariki iliyojulikana kama EACSO (East African Common Services Organisation).
Mamlaka haya yalihusu fedha (East African Shilling), forodha (Customs Union), huduma za reli (East African Railways), ndege (East African Airways), bandari (E.A. Harbours) simu (E.A Posts and Telecommunications) na elimu ya juu (E.A. University).
Mkataba huu ulilenga pia mahakama ya pamoja, sera ya kiuchumi ya soko la pamoja. Haya yote yalitakiwa kuwa chini ya Bunge la Afrika Mashariki.
Hata hivyo matatizo yaliyojitokeza yalilazimisha kusitishwa kwa matumizi ya fedha ya pamoja na hivyo mwaka 1965 kila nchi ikawa na fedha zake.
Sehemu ya pili...
Mwaka 1967 makubaliano mapya yaliyoendana na wakati ilibidi yafanyike na matokeo yakawa ni kuanzishwa kwa utengamano mpya kati ya hizi nchi tatu za Afrika Mashariki, EAC (East African Community)
Jumuiya hiyo iliundwa na nchi wanachama na ilikuwa na Bunge lake la kutunga sheria na iliendeshwa kwa sheria kama Serikali na mafao ya wafanyakazi wake yalilindwa na kifungu namba 82 cha uliokuwa Mkataba wa Ushirikiano wa Afrika Mashariki ya mwaka 1967.
EAC pia iliendeshwa kwa mfumo wa jumuiya za kimataifa na ilikuwa na service commission yake, pensions fund yake na saving scheme yake. Makato ya pension yalitunzwa Uingereza kwa agents wa EAC waliojulikakna kama "crown agents".
Sehemu ya tatu...
Mkataba wa EAC ulisema kuwa, ikitokea jumuiya ikavunjika, mgawanyo wa mali na madeni ufanywe na baada ya hapo wastaafu walipwe fedha zao mara moja. Pia walioainisha namna ya kuwalipa hizo fedha kulingana na thamani halisi ya dola na riba ya asilimia 7%.
Kwa kulinda thamani hiyo nayo isije ikaangushwa na farigisi (mfumuko wa bei) wataalamu wa uthamanishaji wa fedha za pensheni na Provident Fund Actuarists nchini Uingereza, waliweka asilimia saba ya riba limbikizi la dola hizo kwa kila mwaka, ambao deni au mafao hayo yatakuwa yamecheleweshwa kulipwa kikamilifu.
Kutokana na hali hiyo, iliweka katika article 1 "n" ya mkataba huo kile kinachoitwa weighted average ya sh. 8.31542 za nchi wanachama kuwa sawa sawa na dola moja ya Marekani kuwa ndio msingi wa kulipia madeni na mafao.
Pamoja na juhudi na malengo mazuri Jumuiya haikuweza kustahimili matatizo ya kiuendeshaji yaliyosababishwa na utofauti kimtizamo, kisiasa na kiuchumi baina ya hizi nchi na hivyo mwaka 1977 Jumiya ikavunjika.
Sehemu ya nne...
Baada ya kuvunjika Jumuiya ya Afrika Mashariki, ilitakiwa waliokuwa wafanya kazi wake walipwe haki zao baada ya kuitumikia Jumuiya kwa miaka mingi.
Zoezi hili halikuweza kufanyika mara moja kwani ilibidi kwanza mgawanyo wa mali na madeni ya jumuiya ufanyike ikisimamiwa na msuluhishi aliyekubalika kwa pande zote, Dr. Victor Umbritch.
Pamoja na kuvunjika ipo secretariat ilibaki Arusha ikiendelea kukokotoa stahili ya kila mstaafu kulingana na ngazi aliyofikia pamoja na mshahara, muda aliotumikia jumuiya, pensheni na madai yoyote yale husika kama malimbikizo ya likizo.
Mwaka 1985 msuluhishi alimaliza kazi yake na kukabidhi ripoti yake kwa sekretariat husika. Miaka miwili baadaye, 1987, Serikali ya Jamhuri ya Tanzania ilikabidhiwa fedha za pensheni za hao wastaafu wa EAC zaidi ya pauni milioni 9 za Uingereza iweze kuwafikishia walengwa ambao kimsingi walikuwa ni wale wa General Fund Services.
Ushahidi huu hapa...
Wakati huo pauni moja ya Uingereza (British Sterling pound), ilikuwa sawa na Tshs 20/= tu, kwa nini serikali ilishindwa kuzilipa? Mh. Rais Mstaafu Ali Hasan Mwinyi, hizi pesa zilitumikaje? Je huu ulikuwa ndio mwanzo kabisa wa ufisadi nchini uliofanywa na serikali kwa kuamua kuwadhulumu (kuwaibia) wananchi wake?
Badala ya kufanya hivo, serikali ya Mwinyi kwa sababu ambazo hadi leo bado ni kitendawili ikaamua hizo fedha zitumike kwa malengo ambayo nayo hadi leo hayajawekwa hadharani na juhudi za wastaafu kuhoji zilizimwa kwa ukatili na bila maelezo.
Sehemu ya tano.
Kwa niaba ya Wastaafu waliotangulia mbele ya haki, wastaafu ambao pamoja na kuwa vikongwe bado wako hai, wajane na warithi wa Wastaafu, naomba majibu kwa swali hilo kutoka kwa Rais Mstaafu Ali Hasan Mwinyi na viongozi wengine wa serikali wakati huo.
Kwa bahati nzuri wengi wao pamoja na kustaafu bado wako hai na wenyewe wakiendelea kulipwa mafao yao bila matatizo yoyote.
Viongozi wote wakuu waliohusika wakati wa matumizi ya fedha hizo bado wako hai…Rais Mstaafu Ali Hasan Mwinyi bado yupo, aliyekuwa Waziri Mkuu John Samwel Malecela yupo na aliyekuwa Waziri wa fedha Cleopa David Msuya bado yupo.
Nakaribisha mjadala na baadhi ya viambatanisho vitafuata…
Update 1
Tunaaza kwa kuangalia historia na misingi ya madai ya wastaafu wa iliyokuwa Jumuiya ya Afrika Mashariki, EAC.. Rejea hii "position paper" ikielezea zaidi...
