Mlolwa Edward
Member
- Nov 1, 2016
- 45
- 61
Ripoti iliyotolewa hivi karibuni na Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali (CAG) wa Tanzania imebainisha masuala kadhaa ya uwajibikaji mbovu na udhaifu katika utawala katika taasisi za serikali na miradi ya umma. Ingawa masuala yaliyoibuliwa yanahusu, ripoti hiyo inatoa fursa kwa Tanzania kutafakari juu ya utendaji wake wa utawala na kufanya maboresho ya kuendelea.
Mojawapo ya matatizo makubwa yaliyoangaziwa katika ripoti ni matumizi duni na yasiyofaa ya rasilimali za umma. Miradi mingi ya serikali ilionekana kuwa na ongezeko kubwa la gharama kutokana na mipango duni, ucheleweshaji na ukosefu wa uangalizi. Kwa mfano, ujenzi wa miradi ya maji mkoani Tabora uligharimu mara 3 zaidi ya makadirio ya awali ya bajeti. Kadhalika, ukarabati uliofanywa kwenye vituo vya elimu na afya haukufuatiliwa ipasavyo na kusababisha gharama kupanda. Matokeo haya yanaonyesha kushindwa kwa kufuata taratibu sahihi za manunuzi, udhibiti wa fedha na miongozo ya utekelezaji wa mradi.
Ili kuzuia matumizi mabaya ya fedha, Tanzania inahitaji kuimarisha mifumo yake ya usimamizi wa fedha za umma na michakato ya bajeti. Kanuni za wazi za manunuzi, ukomo wa bajeti, na ufuatiliaji wa matumizi zinapaswa kutekelezwa katika taasisi zote za umma. Wakaguzi wa hesabu za serikali lazima wapewe uwezo wa kukagua gharama kwa kina na kusitisha matumizi yoyote yasiyo ya lazima kabla ya kukosekana kwa udhibiti. Mifumo otomatiki ya taarifa za usimamizi wa fedha pia inaweza kuongeza uwazi kuhusu jinsi pesa zinavyotumika katika miradi mbalimbali.
Ripoti ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali (CAG) pia ilibaini kuwepo kwa dosari nyingi katika ukusanyaji wa mapato katika taasisi zote za serikali kuanzia serikali za mitaa hadi wakala wa kukusanya kodi. Kwa mfano, baadhi ya halmashauri za wilaya zilishindwa kukusanya ada na kodi kamili kutoka kwa makampuni ya mawasiliano, migodi na mashamba ya misitu yanayofanya kazi katika maeneo yao. Katika ngazi ya wakala, Mamlaka ya Mapato Tanzania haikukusanya VAT kutoka kwa baadhi ya makampuni makubwa na pia ilifuta malimbikizo ya kodi yenye thamani ya mabilioni ya shilingi bila nyaraka za kutosha na taratibu za kuidhinishwa.
Uvujaji huu wa mapato unamaanisha upotevu wa fedha ambazo zingeweza kuelekea kwenye maendeleo ya taifa na utoaji wa huduma za umma. Kuna haja ya dharura ya mageuzi ili kuongeza uwezo katika utabiri wa mapato, ukusanyaji na utekelezaji. Mamlaka za mitaa zinapaswa kufundishwa juu ya miundo ya ada inayofaa na kuwekewa teknolojia ya kupanua wavu wa mapato. Mashirika ya kitaifa kama TRA yanahitaji watumishi zaidi kwa ajili ya ukaguzi ili kuhakikisha kodi zinazodaiwa zinalipwa kikamilifu. Uwekaji tarakimu wa mifumo ya mapato pia inaweza kusaidia kupunguza mianya na uamuzi usio wa kimaadili katika ukusanyaji.
Zaidi ya masuala ya fedha, ripoti ya CAG ilitaja matatizo ya kimfumo ya utawala katika utawala wa serikali na utumishi wa umma. Kesi za ufanyaji maamuzi usiofaa, uwekaji rekodi mbaya, ukosefu wa uwajibikaji, na uajiri usiofuata utaratibu ulifichuliwa katika sekta zote. Kwa mfano, wasimamizi wa mradi katika Wakala wa Barabara za Vijijini na Mijini Tanzania hawakuwa na uwezo wa kiufundi au uzoefu na kusababisha utendakazi duni wa barabara. Baadhi ya watumishi wa serikali za mitaa nao hawakuwa na sifa za lazima lakini bado waliajiriwa na kupandishwa vyeo.
Matokeo haya yanaonyesha hitaji la usimamizi wa rasilimali watu unaozingatia sifa katika utumishi wa umma. Wafanyakazi wenye uwezo zaidi na waliohitimu wanapaswa kuajiriwa kwa njia ya uwazi, uteuzi wa ushindani. Tathmini ya lazima ya utendaji inaweza kuwaondoa wafanyakazi wasio na tija. Wafanyikazi katika ngazi zote lazima wafunzwe kuhusu uwekaji kumbukumbu sahihi, kuripoti, kufuata na uwajibikaji. Kanuni za maadili na maadili zinahitaji kuingizwa. Kwa mifumo na uwezo sahihi, ubora na mwitikio wa utawala unaweza kuboreka kwa kiasi kikubwa.
Ripoti ya CAG inatoa mtazamo mzuri lakini wa lazima katika utawala na uwajibikaji wa Tanzania. Kugeuza mapendekezo kuwa vitendo kutahitaji utashi thabiti wa kisiasa na uongozi kutoka juu kabisa. Ofisi ya rais, mawaziri, na wakuu wa taasisi za umma lazima waweke mwelekeo wa mageuzi na waonyeshe kutovumilia kabisa utovu wa nidhamu katika usimamizi wa rasilimali za umma. Sera za kupambana na ufisadi zinapaswa kuendana na utekelezaji thabiti bila woga au upendeleo. Uwajibikaji unapaswa kujikita katika tamaduni za shirika badala ya kuchukuliwa kama zoezi la kuweka alama kwenye sanduku.
Raia wa Tanzania pia wana jukumu kubwa la kufanya kwa kudai uwazi na kuweka serikali kuwajibika. Mashirika ya kiraia yanahitaji kuchanganua bajeti, kuibua masuala ya sera, na kufuatilia utekelezaji wa mradi ndani ya maeneo yao. Wananchi wanaweza kuripoti matumizi mabaya ya fedha na ukiukwaji kupitia njia rasmi na majukwaa ya uwajibikaji kwa jamii. Umma unahitaji kutambua mageuzi ya utawala sio tu jukumu la viongozi lakini jukumu la pamoja.
Kwa uchaguzi ujao wa 2025, sasa ni wakati wa Tanzania kuachana na zamani na kutunga mageuzi ya kiutawala ya kijasiri. Ripoti ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali (CAG) inaweza kuwa msingi unaoongoza serikali na wananchi kufikia matokeo bora ya maendeleo yanayoinua maisha na kupata ustawi wa Tanzania katika siku zijazo. Lakini kufikia mabadiliko haya kutahitaji dhamira isiyoyumba kutoka kwa wadau wote kufanya vizuri zaidi kwa ajili ya taifa na watu wake.
Mojawapo ya matatizo makubwa yaliyoangaziwa katika ripoti ni matumizi duni na yasiyofaa ya rasilimali za umma. Miradi mingi ya serikali ilionekana kuwa na ongezeko kubwa la gharama kutokana na mipango duni, ucheleweshaji na ukosefu wa uangalizi. Kwa mfano, ujenzi wa miradi ya maji mkoani Tabora uligharimu mara 3 zaidi ya makadirio ya awali ya bajeti. Kadhalika, ukarabati uliofanywa kwenye vituo vya elimu na afya haukufuatiliwa ipasavyo na kusababisha gharama kupanda. Matokeo haya yanaonyesha kushindwa kwa kufuata taratibu sahihi za manunuzi, udhibiti wa fedha na miongozo ya utekelezaji wa mradi.
Ili kuzuia matumizi mabaya ya fedha, Tanzania inahitaji kuimarisha mifumo yake ya usimamizi wa fedha za umma na michakato ya bajeti. Kanuni za wazi za manunuzi, ukomo wa bajeti, na ufuatiliaji wa matumizi zinapaswa kutekelezwa katika taasisi zote za umma. Wakaguzi wa hesabu za serikali lazima wapewe uwezo wa kukagua gharama kwa kina na kusitisha matumizi yoyote yasiyo ya lazima kabla ya kukosekana kwa udhibiti. Mifumo otomatiki ya taarifa za usimamizi wa fedha pia inaweza kuongeza uwazi kuhusu jinsi pesa zinavyotumika katika miradi mbalimbali.
Ripoti ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali (CAG) pia ilibaini kuwepo kwa dosari nyingi katika ukusanyaji wa mapato katika taasisi zote za serikali kuanzia serikali za mitaa hadi wakala wa kukusanya kodi. Kwa mfano, baadhi ya halmashauri za wilaya zilishindwa kukusanya ada na kodi kamili kutoka kwa makampuni ya mawasiliano, migodi na mashamba ya misitu yanayofanya kazi katika maeneo yao. Katika ngazi ya wakala, Mamlaka ya Mapato Tanzania haikukusanya VAT kutoka kwa baadhi ya makampuni makubwa na pia ilifuta malimbikizo ya kodi yenye thamani ya mabilioni ya shilingi bila nyaraka za kutosha na taratibu za kuidhinishwa.
Uvujaji huu wa mapato unamaanisha upotevu wa fedha ambazo zingeweza kuelekea kwenye maendeleo ya taifa na utoaji wa huduma za umma. Kuna haja ya dharura ya mageuzi ili kuongeza uwezo katika utabiri wa mapato, ukusanyaji na utekelezaji. Mamlaka za mitaa zinapaswa kufundishwa juu ya miundo ya ada inayofaa na kuwekewa teknolojia ya kupanua wavu wa mapato. Mashirika ya kitaifa kama TRA yanahitaji watumishi zaidi kwa ajili ya ukaguzi ili kuhakikisha kodi zinazodaiwa zinalipwa kikamilifu. Uwekaji tarakimu wa mifumo ya mapato pia inaweza kusaidia kupunguza mianya na uamuzi usio wa kimaadili katika ukusanyaji.
Zaidi ya masuala ya fedha, ripoti ya CAG ilitaja matatizo ya kimfumo ya utawala katika utawala wa serikali na utumishi wa umma. Kesi za ufanyaji maamuzi usiofaa, uwekaji rekodi mbaya, ukosefu wa uwajibikaji, na uajiri usiofuata utaratibu ulifichuliwa katika sekta zote. Kwa mfano, wasimamizi wa mradi katika Wakala wa Barabara za Vijijini na Mijini Tanzania hawakuwa na uwezo wa kiufundi au uzoefu na kusababisha utendakazi duni wa barabara. Baadhi ya watumishi wa serikali za mitaa nao hawakuwa na sifa za lazima lakini bado waliajiriwa na kupandishwa vyeo.
Matokeo haya yanaonyesha hitaji la usimamizi wa rasilimali watu unaozingatia sifa katika utumishi wa umma. Wafanyakazi wenye uwezo zaidi na waliohitimu wanapaswa kuajiriwa kwa njia ya uwazi, uteuzi wa ushindani. Tathmini ya lazima ya utendaji inaweza kuwaondoa wafanyakazi wasio na tija. Wafanyikazi katika ngazi zote lazima wafunzwe kuhusu uwekaji kumbukumbu sahihi, kuripoti, kufuata na uwajibikaji. Kanuni za maadili na maadili zinahitaji kuingizwa. Kwa mifumo na uwezo sahihi, ubora na mwitikio wa utawala unaweza kuboreka kwa kiasi kikubwa.
Ripoti ya CAG inatoa mtazamo mzuri lakini wa lazima katika utawala na uwajibikaji wa Tanzania. Kugeuza mapendekezo kuwa vitendo kutahitaji utashi thabiti wa kisiasa na uongozi kutoka juu kabisa. Ofisi ya rais, mawaziri, na wakuu wa taasisi za umma lazima waweke mwelekeo wa mageuzi na waonyeshe kutovumilia kabisa utovu wa nidhamu katika usimamizi wa rasilimali za umma. Sera za kupambana na ufisadi zinapaswa kuendana na utekelezaji thabiti bila woga au upendeleo. Uwajibikaji unapaswa kujikita katika tamaduni za shirika badala ya kuchukuliwa kama zoezi la kuweka alama kwenye sanduku.
Raia wa Tanzania pia wana jukumu kubwa la kufanya kwa kudai uwazi na kuweka serikali kuwajibika. Mashirika ya kiraia yanahitaji kuchanganua bajeti, kuibua masuala ya sera, na kufuatilia utekelezaji wa mradi ndani ya maeneo yao. Wananchi wanaweza kuripoti matumizi mabaya ya fedha na ukiukwaji kupitia njia rasmi na majukwaa ya uwajibikaji kwa jamii. Umma unahitaji kutambua mageuzi ya utawala sio tu jukumu la viongozi lakini jukumu la pamoja.
Kwa uchaguzi ujao wa 2025, sasa ni wakati wa Tanzania kuachana na zamani na kutunga mageuzi ya kiutawala ya kijasiri. Ripoti ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali (CAG) inaweza kuwa msingi unaoongoza serikali na wananchi kufikia matokeo bora ya maendeleo yanayoinua maisha na kupata ustawi wa Tanzania katika siku zijazo. Lakini kufikia mabadiliko haya kutahitaji dhamira isiyoyumba kutoka kwa wadau wote kufanya vizuri zaidi kwa ajili ya taifa na watu wake.
