The Sheriff
JF-Expert Member
- Oct 10, 2019
- 617
- 1,801
Tanzania imekuwa na sheria za adhabu, katika Tanzania Bara na Zanzibar, ambazo zinajumuisha hukumu ya kifo kama moja ya adhabu kwa uhalifu, ikiwa ni pamoja na mauaji. Hata hivyo, Tanzania bado ni moja ya nchi ambazo zimefuta adhabu ya kifo katika vitendo, kwani utekelezaji wa mwisho uliorekodiwa ulikuwa mwaka 1994 chini ya Rais wa wakati huo, Mheshimiwa Ali Hassan Mwinyi.
Hakuna hati za utekelezaji zilizosainiwa na Rais Benjamin Mkapa, Jakaya Mrisho Kikwete, na aliyekuwa Rais wa Awamu ya Tano, hayati Dkt. John Pombe Magufuli. Dkt. Magufuli alibadilisha hukumu za kifo karibu zote kuwa kifungo cha maisha mwaka 2020, kwa mujibu wa Ripoti ya Haki za Binadamu (2022) ya Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu (LHRC).
Hata hivyo, hadi kufikia Desemba 2021, Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu (LHRC) kilikuwa kimerekodi angalau hukumu za kifo 24 mpya zilizotolewa na mahakama, kwani sheria za adhabu zinaendelea kuruhusu hukumu ya kifo.
Mwaka 2022, LHRC ilirekodi angalau hukumu za kifo 44, zilizotolewa na Mahakama Kuu ya Tanzania katika miji ya Tabora, Ruvuma, Geita, Morogoro, Rukwa, Dar es Salaam, Mwanza, Njombe, Dodoma, na Manyara. Katika kipindi cha 2020 hadi 2022, LHRC ilirekodi jumla ya hukumu za kifo 98, ambapo wafungwa 91 (93%) walikuwa wanaume, na wafungwa 7 (7%) walikuwa wanawake. Mwaka 2022, kati ya hukumu za kifo 44 zilizotolewa, hukumu 41 zilikuwa kwa wafungwa wa kiume na hukumu 3 zilikuwa kwa wafungwa wa kike.
Mtazamo wa Dunia
Kuongezeka kwa idadi ya hukumu za kifo kunathibitisha kuwa adhabu ya kifo inaruhusiwa kwa mujibu wa sheria na kwamba uhalifu unaoadhibiwa kwa kifo unaendelea kutokea. Hii pia inaonyesha kwamba adhabu ya kifo haikuwa na mafanikio katika kuzuia uhalifu na kulinda jamii, ambayo ni hoja kuu inayotolewa na wanaounga mkono matumizi yake.
Wanaharakati katika nchi nyingi duniani wanaona adhabu ya kifo ni adhabu ya kikatili, ambayo inakiuka haki ya mtu ya kuishi. Duniani kote, watu wasio na hatia mara nyingi wanahukumiwa adhabu ya kifo: Kwa mfano, nchini Marekani, tangu mwaka 1973, watu zaidi ya 156 wameachiliwa huru kutoka kwenye adhabu ya kifo katika majimbo 26 kwa sababu ya kutokuwa na hatia, na angalau mtu mmoja huachiliwa huru kwa kila watu 10 wanaohukumiwa adhabu ya kifo.
Katika nchi kama Tanzania, changamoto katika kufanya uchunguzi wenye ufanisi na vipengele vingine vya sheria ya jinai vinaweza kuongeza hatari ya watu wasio na hatia kuhukumiwa adhabu ya kifo.
Hata hivyo, adhabu ya kifo ambayo haiwezi kubadilishwa inamnyima mtu fursa ya kunufaika na ushahidi mpya au sheria mpya ambazo zinaweza kuhalalisha kubadilishwa kwa hukumu au kuondolewa kwa adhabu ya kifo.
Zaidi ya 70% ya nchi duniani zimefuta adhabu ya kifo katika sheria au vitendo. Hii ni pamoja na nchi ambazo zimekumbwa na mauaji ya halaiki kama vile Guinea Bissau, Djibouti, Afrika Kusini (ambayo hapo awali ilikuwa inajulikana kama mji mkuu wa mauaji), Senegal, Rwanda (mauaji ya kimbari), Burundi, Togo, Gabon, na Congo-Brazzaville.
Mahakama katika nchi jirani kama vile Kenya, Malawi, na Uganda zimeelezea adhabu ya kifo kuwa kinyume cha Katiba. Kuipinga adhabu ya kifo haimaanishi kukosa huruma kwa wahanga wa mauaji. Hata hivyo, wanaopinga adhabu hii wanaamini mauaji huonesha ukosefu wa heshima kwa maisha ya binadamu kwani jamii inayoheshimu maisha haina nia ya kukusudia kuua binadamu.
Lakini pia, hukumu ya kifo mara nyingi hutolewa kwa watu wasio na uwezo wa kutosha wa kupata uwakilishi wa kisheria unaofaa. Ikiwa mtu ni maskini, nafasi za kuhukumiwa adhabu ya kifo ni kubwa sana kuliko ikiwa mtu huyo ni tajiri. Hii inafanya kuwa aina ya ubaguzi kulingana na daraja katika nchi nyingi, hivyo kuifanya kuwa sawa na mauaji ya kiholela.
Wito na Maoni ya LHRC
Adhabu ya kifo inakiuka haki ya kuishi na ni adhabu ya ukatili, ya kudhalilisha, na ya kikatili chini ya Mkataba dhidi ya Utesaji (CAT). Kutekeleza aina hii ya adhabu haikuleta athari kubwa katika kuzuia uhalifu, ndio maana kuna harakati za kimataifa za kufuta adhabu ya kifo. Pia, kumekuwa na kesi katika sehemu mbalimbali duniani ambapo watu waliohukumiwa adhabu ya kifo waliuawa kisha baadaye ikagundulika kuwa walihukumiwa kimakosa, lakini utekelezaji hauwezi kubadilishwa.
Kama nchi ambayo imefuta adhabu ya kifo katika vitendo, Tanzania inapaswa kujiunga na harakati za kimataifa dhidi ya adhabu ya kifo na kufuta kabisa. Ni takriban nchi 53 tu duniani ambazo zimeendelea kuwa na adhabu ya kifo na kutekeleza adhabu hiyo, huku nchi 29 zikiwa zimefuta adhabu ya kifo katika vitendo, ikiwemo Tanzania.
Nchi jirani kama Rwanda, Malawi, na Msumbiji ni miongoni mwa angalau nchi 112 duniani zilizofuta adhabu ya kifo, na Tanzania inaweza kwenda mbali zaidi na kufanya vivyo hivyo. Mwezi Julai 2021, Sierra Leone ilifanya historia kwa kuwa nchi ya 110 duniani kufuta adhabu ya kifo kwa makosa yote, kupitia kupitishwa kwa pamoja kwa Sheria ya Kufuta Adhabu ya Kifo 2021 na Bunge. Sierra Leone imekuwa nchi ambayo imefuta adhabu hiyo hivi karibuni barani Afrika baada ya Malawi mnamo Aprili 2021. Mwaka 2022, Papua New Guinea, Jamhuri ya Afrika ya Kati, Guinea ya Ikweta, na Zambia zilifuta adhabu ya kifo kwa makosa yote.
