Mlolwa Edward
Member
- Nov 1, 2016
- 45
- 61
Tanzania imepiga hatua kubwa katika maendeleo ya kiuchumi na kijamii. Hata hivyo, ili kuhakikisha ukuaji endelevu na demokrasia inayostawi, ni muhimu kutanguliza uwajibikaji na utawala bora. Wakati nchi imefanya jitihada za kupambana na rushwa na kuimarisha uwazi, bado kuna kazi ya kufanywa.
Changamoto katika Uwajibikaji
Rushwa: Rushwa bado ni kikwazo kikubwa kwa uwajibikaji nchini Tanzania. Kwa mujibu wa Ripoti ya Mtazamo wa Rushwa ya Transparency International, Tanzania ilishika nafasi ya 119 kati ya nchi 180 mwaka 2021, jambo linaloonyesha haja kubwa ya kuchukuliwa hatua kali zaidi za kupambana na rushwa.
Mfano, Kesi moja ya ufisadi iliyoitikisa Tanzania ni ile ya Escrow mwaka 2014. Ilihusisha ubadhirifu wa fedha za umma takriban shilingi bilioni 280.
Athari za rushwa kiuchumi ni kubwa. Kwa mujibu wa Benki ya Dunia, Tanzania inapoteza wastani wa trilioni 4.2 kila mwaka kutokana na rushwa, fedha ambazo zingeweza kutumika kwa huduma muhimu za umma kama vile afya, elimu na maendeleo ya miundombinu.
Taasisi dhaifu na Uangalizi mdogo. Changamoto nyingine ya uwajibikaji ni udhaifu wa taasisi zinazohusika na ukaguzi. Udhaifu katika mahakama, mashirika ya kutekeleza sheria, na mashirika ya uangalizi huchangia katika utamaduni wa kutokujali, kuruhusu ufisadi na matumizi mabaya ya mamlaka.
Mfano, Kesi za mashtaka zinayochochewa kisiasa. Kesi moja ya aina hiyo ilihusisha kukamatwa na kufunguliwa mashtaka kiholela kwa wanasiasa wa upinzani, waandishi wa habari, na wanaharakati wa haki za binadamu, kukandamiza upinzani na kukiuka haki za msingi za binadamu.
Kwa mujibu wa utafiti wa Afrobarometer mwaka 2020, ni asilimia 30 tu ya Watanzania waliripoti kuwa na imani na tume ya taifa ya uchaguzi, huku ni asilimia 26 tu walioonyesha imani na polisi.
Upatikanaji Mdogo wa Taarifa na Ushiriki wa Wananchi. Mfano tumeona visa vya kupungua kwa vyombo vya habari huru na mashirika ya kiraia. Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari na Sheria ya Makosa ya Mtandao zimetumika kukandamiza upinzani na kuzuia uhuru wa kujieleza. Vizuizi hivyo vinakandamiza uandishi wa habari za uchunguzi na ushiriki wa raia, na kuzuia uwazi na uwajibikaji.
Uhuru wa Vyombo vya Habari. Viwango vya uhuru wa vyombo vya habari nchini Tanzania vimepungua kwa kiasi kikubwa katika miaka ya hivi karibuni. Kulingana na Waandishi wa Habari Bila mipaka (Borders’ World Press Freedom Index), Tanzania ilishika nafasi ya 124 kati ya nchi 180 mwaka wa 2021.
Mapendekezo ya Marekebisho ya Kisheria:
1. Kuimarisha Sheria na Taasisi za Kupambana na Rushwa:
Kutunga sheria madhubuti ya kupinga rushwa, pamoja na adhabu kali kwa watakao jihusisha na vitendo vya rushwa. Hii inapaswa kujumuisha masharti ya hongo, ubadhirifu na utakatishaji fedha.
Kuunda tume huru na yenye rasilimali nyingi ya kukabiliana na ufisadi kuchunguza na kushtaki kesi za ufisadi. Tume inapaswa kuwa na uwezo wa kujitegemea kuanzisha uchunguzi, kukusanya ushahidi, na kushirikiana na mashirika ya kimataifa ya kupambana na rushwa.
Kuweka mifumo ya kutangaza mali za viongozi na kuimarisha ufuatiliaji na uhakiki. Viongozi wa umma wanatakiwa kufichua mali zao, ikiwa ni pamoja na fedha na uwekezaji. Taarifa zinapaswa kupatikana kwa urahisi kwa umma na chini ya ukaguzi wa mara kwa mara.
2. Kulinda Uhuru wa Mahakama:
Kuimarisha uhuru wa mahakama kwa kuhakikisha uteuzi wa uwazi na unaozingatia sifa, bila kuingiliwa kisiasa. Kuweka vigezo na taratibu za wazi za uteuzi wa mahakama, upandishaji vyeo na hatua za kinidhamu ili kuzuia upendeleo.
Kutoa rasilimali za kutosha ili kuboresha ufanisi wa mfumo wa mahakama. Hii ni pamoja na kuongeza idadi ya majaji na wafanyakazi wa mahakama, kuboresha miundombinu ya mahakama, na kuweka mifumo ya kisasa ya usimamizi wa kesi.
Kuweka utaratibu wa usimamizi na uwajibikaji wa majaji ili kuzuia matumizi mabaya ya madaraka. Hili linaweza kufanywa kupitia baraza huru la mahakama ambalo huchunguza malalamiko dhidi ya majaji na kuchukua hatua zinazofaa za kinidhamu inapobidi.
3. Kukuza upatikanaji wa Taarifa:
Kutunga Sheria thabiti ya Uhuru wa Habari ambayo inahakikisha haki ya raia kupata taarifa za umma. Sheria inapaswa kufafanua kwa uwazi upeo wa habari inayoweza kutolewa, kuweka taratibu za kufanya maombi, na kubainisha muda wa utoaji wa taarifa.
Kunzisha taratibu za habari za shughuli za serikali, bajeti na mikataba. Serikali zinapaswa kuchapisha taarifa za kina kuhusu sera, maamuzi na matumizi yao ili kuhakikisha uwazi na uwajibikaji.
Kuwekeza katika kujenga uwezo kwa watumishi wa serikali kutekeleza na kuzingatia matakwa ya ufichuaji wa taarifa. Hii ni pamoja na kutoa mafunzo kwa maafisa, juu ya wajibu wao chini ya sheria, kuanzisha mifumo ya usimamizi wa taarifa, na kutoa rasilimali kwa ajili ya uwekaji kumbukumbu kwa ufanisi na usimamizi wa taarifa.
4. Kuimarisha ushiriki wa Wananchi:
Kuimarisha taratibu za ushiriki wa wananchi katika michakato ya kufanya maamuzi, ikijumuisha mashauriano ya umma na upangaji bajeti shirikishi. Serikali inapaswa kutafuta kwa dhati maoni kutoka kwa wananchi na kujumuisha mitazamo yao katika maendeleo na utekelezaji wa sera.
Kukuza mazingira wezeshi kwa mashirika ya kiraia, watetezi wa haki za binadamu, na vyombo vya habari huru kufanya kazi kwa uhuru na bila hofu ya kulipizwa kisasi. Hii ni pamoja na kurekebisha sheria zinazozuia shughuli zao na kuhakikisha ulinzi wao dhidi ya unyanyasaji au vitisho.
Kuhimiza uanzishwaji wa vikundi vya waangalizi vinavyoongozwa na wananchi ili kufuatilia na kutoa taarifa za shughuli na utendaji wa serikali. Makundi haya yanaweza kuwa waangalizi huru, kufanya ukaguzi, kuchunguza madai ya rushwa, na kuongeza uelewa kuhusu masuala ya utawala.
5. Kuimarisha uangalizi:
Kuongeza uwezo na uhuru wa vyombo vya usimamizi, kama vile Ofisi ya Taifa ya Ukaguzi na mamlaka ya udhibiti wa ununuzi wa Umma. Vyombo hivi vina jukumu muhimu katika kufuatilia matumizi ya serikali na kuhakikisha uzingatiaji wa kanuni za manunuzi.
Kuanzisha njia za utekelezaji mzuri wa mapendekezo yaliyotolewa na mashirika ya uangalizi. Vyombo vya serikali vinapaswa kuwajibika kwa kutekeleza hatua za kurekebisha na kushughulikia kasoro zilizobainishwa.
Kuhimiza ushiriki hai wa kamati za bunge katika shughuli za uangalizi. Kamati hizi ziwe na rasilimali, utaalamu, na mamlaka ya kutosha ya kufanya uchunguzi wa kina na kuwawajibisha viongozi wa serikali.
Hitimisho
Marekebisho ya kina ya kisheria ni muhimu ili kukabiliana na changamoto za uwajibikaji na kukuza utawala bora nchini Tanzani. Kwa kuweka kipaumbele cha uwajibikaji na utawala bora, Tanzania inaweza kukuza mazingira yanayozingatia utawala wa sheria, kulinda haki za binadamu na kuwezesha maendeleo endelevu kwa wananchi wake wote.
Changamoto katika Uwajibikaji
Rushwa: Rushwa bado ni kikwazo kikubwa kwa uwajibikaji nchini Tanzania. Kwa mujibu wa Ripoti ya Mtazamo wa Rushwa ya Transparency International, Tanzania ilishika nafasi ya 119 kati ya nchi 180 mwaka 2021, jambo linaloonyesha haja kubwa ya kuchukuliwa hatua kali zaidi za kupambana na rushwa.
Mfano, Kesi moja ya ufisadi iliyoitikisa Tanzania ni ile ya Escrow mwaka 2014. Ilihusisha ubadhirifu wa fedha za umma takriban shilingi bilioni 280.
Athari za rushwa kiuchumi ni kubwa. Kwa mujibu wa Benki ya Dunia, Tanzania inapoteza wastani wa trilioni 4.2 kila mwaka kutokana na rushwa, fedha ambazo zingeweza kutumika kwa huduma muhimu za umma kama vile afya, elimu na maendeleo ya miundombinu.
Taasisi dhaifu na Uangalizi mdogo. Changamoto nyingine ya uwajibikaji ni udhaifu wa taasisi zinazohusika na ukaguzi. Udhaifu katika mahakama, mashirika ya kutekeleza sheria, na mashirika ya uangalizi huchangia katika utamaduni wa kutokujali, kuruhusu ufisadi na matumizi mabaya ya mamlaka.
Mfano, Kesi za mashtaka zinayochochewa kisiasa. Kesi moja ya aina hiyo ilihusisha kukamatwa na kufunguliwa mashtaka kiholela kwa wanasiasa wa upinzani, waandishi wa habari, na wanaharakati wa haki za binadamu, kukandamiza upinzani na kukiuka haki za msingi za binadamu.
Kwa mujibu wa utafiti wa Afrobarometer mwaka 2020, ni asilimia 30 tu ya Watanzania waliripoti kuwa na imani na tume ya taifa ya uchaguzi, huku ni asilimia 26 tu walioonyesha imani na polisi.
Upatikanaji Mdogo wa Taarifa na Ushiriki wa Wananchi. Mfano tumeona visa vya kupungua kwa vyombo vya habari huru na mashirika ya kiraia. Sheria ya Huduma za Vyombo vya Habari na Sheria ya Makosa ya Mtandao zimetumika kukandamiza upinzani na kuzuia uhuru wa kujieleza. Vizuizi hivyo vinakandamiza uandishi wa habari za uchunguzi na ushiriki wa raia, na kuzuia uwazi na uwajibikaji.
Uhuru wa Vyombo vya Habari. Viwango vya uhuru wa vyombo vya habari nchini Tanzania vimepungua kwa kiasi kikubwa katika miaka ya hivi karibuni. Kulingana na Waandishi wa Habari Bila mipaka (Borders’ World Press Freedom Index), Tanzania ilishika nafasi ya 124 kati ya nchi 180 mwaka wa 2021.
Mapendekezo ya Marekebisho ya Kisheria:
1. Kuimarisha Sheria na Taasisi za Kupambana na Rushwa:
Kutunga sheria madhubuti ya kupinga rushwa, pamoja na adhabu kali kwa watakao jihusisha na vitendo vya rushwa. Hii inapaswa kujumuisha masharti ya hongo, ubadhirifu na utakatishaji fedha.
Kuunda tume huru na yenye rasilimali nyingi ya kukabiliana na ufisadi kuchunguza na kushtaki kesi za ufisadi. Tume inapaswa kuwa na uwezo wa kujitegemea kuanzisha uchunguzi, kukusanya ushahidi, na kushirikiana na mashirika ya kimataifa ya kupambana na rushwa.
Kuweka mifumo ya kutangaza mali za viongozi na kuimarisha ufuatiliaji na uhakiki. Viongozi wa umma wanatakiwa kufichua mali zao, ikiwa ni pamoja na fedha na uwekezaji. Taarifa zinapaswa kupatikana kwa urahisi kwa umma na chini ya ukaguzi wa mara kwa mara.
2. Kulinda Uhuru wa Mahakama:
Kuimarisha uhuru wa mahakama kwa kuhakikisha uteuzi wa uwazi na unaozingatia sifa, bila kuingiliwa kisiasa. Kuweka vigezo na taratibu za wazi za uteuzi wa mahakama, upandishaji vyeo na hatua za kinidhamu ili kuzuia upendeleo.
Kutoa rasilimali za kutosha ili kuboresha ufanisi wa mfumo wa mahakama. Hii ni pamoja na kuongeza idadi ya majaji na wafanyakazi wa mahakama, kuboresha miundombinu ya mahakama, na kuweka mifumo ya kisasa ya usimamizi wa kesi.
Kuweka utaratibu wa usimamizi na uwajibikaji wa majaji ili kuzuia matumizi mabaya ya madaraka. Hili linaweza kufanywa kupitia baraza huru la mahakama ambalo huchunguza malalamiko dhidi ya majaji na kuchukua hatua zinazofaa za kinidhamu inapobidi.
3. Kukuza upatikanaji wa Taarifa:
Kutunga Sheria thabiti ya Uhuru wa Habari ambayo inahakikisha haki ya raia kupata taarifa za umma. Sheria inapaswa kufafanua kwa uwazi upeo wa habari inayoweza kutolewa, kuweka taratibu za kufanya maombi, na kubainisha muda wa utoaji wa taarifa.
Kunzisha taratibu za habari za shughuli za serikali, bajeti na mikataba. Serikali zinapaswa kuchapisha taarifa za kina kuhusu sera, maamuzi na matumizi yao ili kuhakikisha uwazi na uwajibikaji.
Kuwekeza katika kujenga uwezo kwa watumishi wa serikali kutekeleza na kuzingatia matakwa ya ufichuaji wa taarifa. Hii ni pamoja na kutoa mafunzo kwa maafisa, juu ya wajibu wao chini ya sheria, kuanzisha mifumo ya usimamizi wa taarifa, na kutoa rasilimali kwa ajili ya uwekaji kumbukumbu kwa ufanisi na usimamizi wa taarifa.
4. Kuimarisha ushiriki wa Wananchi:
Kuimarisha taratibu za ushiriki wa wananchi katika michakato ya kufanya maamuzi, ikijumuisha mashauriano ya umma na upangaji bajeti shirikishi. Serikali inapaswa kutafuta kwa dhati maoni kutoka kwa wananchi na kujumuisha mitazamo yao katika maendeleo na utekelezaji wa sera.
Kukuza mazingira wezeshi kwa mashirika ya kiraia, watetezi wa haki za binadamu, na vyombo vya habari huru kufanya kazi kwa uhuru na bila hofu ya kulipizwa kisasi. Hii ni pamoja na kurekebisha sheria zinazozuia shughuli zao na kuhakikisha ulinzi wao dhidi ya unyanyasaji au vitisho.
Kuhimiza uanzishwaji wa vikundi vya waangalizi vinavyoongozwa na wananchi ili kufuatilia na kutoa taarifa za shughuli na utendaji wa serikali. Makundi haya yanaweza kuwa waangalizi huru, kufanya ukaguzi, kuchunguza madai ya rushwa, na kuongeza uelewa kuhusu masuala ya utawala.
5. Kuimarisha uangalizi:
Kuongeza uwezo na uhuru wa vyombo vya usimamizi, kama vile Ofisi ya Taifa ya Ukaguzi na mamlaka ya udhibiti wa ununuzi wa Umma. Vyombo hivi vina jukumu muhimu katika kufuatilia matumizi ya serikali na kuhakikisha uzingatiaji wa kanuni za manunuzi.
Kuanzisha njia za utekelezaji mzuri wa mapendekezo yaliyotolewa na mashirika ya uangalizi. Vyombo vya serikali vinapaswa kuwajibika kwa kutekeleza hatua za kurekebisha na kushughulikia kasoro zilizobainishwa.
Kuhimiza ushiriki hai wa kamati za bunge katika shughuli za uangalizi. Kamati hizi ziwe na rasilimali, utaalamu, na mamlaka ya kutosha ya kufanya uchunguzi wa kina na kuwawajibisha viongozi wa serikali.
Hitimisho
Marekebisho ya kina ya kisheria ni muhimu ili kukabiliana na changamoto za uwajibikaji na kukuza utawala bora nchini Tanzani. Kwa kuweka kipaumbele cha uwajibikaji na utawala bora, Tanzania inaweza kukuza mazingira yanayozingatia utawala wa sheria, kulinda haki za binadamu na kuwezesha maendeleo endelevu kwa wananchi wake wote.
