Mlolwa Edward
Member
- Nov 1, 2016
- 45
- 61
Mwaka huu unatimiza miaka 59 tangu kuundwa kwa muungano kati ya nchi mpya zilizokuwa huru za Tanganyika na Zanzibar mwaka 1964. Ulikuwa ni wakati wa matumaini, baada ya kujikomboa kutoka kwa utawala wa kikoloni, ambao ulikusudiwa kufungua njia ya umoja, ustawi na kujitawala. Hata hivyo, karibu miongo sita baadaye, ukweli wa muungano hauko mbali sana na maadili hayo.
Ingawa nia ya kuunganishwa ilikuwa nzuri, muundo na utawala wa muungano umekumbwa na ukosefu wa uwajibikaji, uwazi, na usawa kwa miongo kadhaa. Vitendo vya upande mmoja vilivyochukuliwa kwa miaka mingi pia vimefifisha dira ya awali ya Tanzania yenye umoja ambapo wananchi wote wanasimama sawa na hivyo kusababisha mivutano ya kisiasa na tofauti za kiuchumi zinazoendelea kuzorotesha muungano.
Tukiwa washirika katika azma hii, ni wajibu kwa serikali na wananchi wa Tanganyika na Zanzibar kuchukua hatua madhubuti za kuurekebisha na kuujenga upya muungano katika misingi ya utawala bora, kuaminiana na maridhiano kwa manufaa ya Watanzania wote. Hili linahitaji kuwa na mazungumzo ya uaminifu, kuachilia malalamiko ya kihistoria, na kudumisha mkabala wenye mwelekeo wa siku zijazo.
Shida kubwa zaidi ni hitaji la kupitia na kurekebisha hali ya kikatiba ya muungano ambayo bado ina utata na kupingwa hadi sasa. Mkataba wa awali wa Muungano umebadilishwa mara kadhaa na tawala za Tanganyika bila ya maridhiano sahihi au idhini kutoka Zanzibar. Kwa mfano, mwaka 1965, vifungu muhimu vilirekebishwa ili kuvunja serikali ya Bunge la Zanzibar na kuimarisha madaraka katika urais wa muungano unaokaliwa na bara.
Vitendo hivyo vya upande mmoja kwa miaka mingi vimezua kutokuwa na uhakika kuhusu msingi wa kisheria wa muungano. Kongamano la kikatiba shirikishi lazima liitishwe kama kipaumbele ili kuunda mfumo mpya wa kisheria wa umoja kwa kuzingatia maafikiano na kwa ushirikishwaji wa umma. Mfumo huu unaweza kuweka kanuni za utawala bora, uwajibikaji na ugawaji wa madaraka sawa ili kuponya majeraha ya zamani.
Pamoja na mageuzi ya katiba, kuweka kanuni zilizo wazi, taratibu na taasisi huru ni muhimu ili kuhakikisha uwajibikaji kati ya serikali ya muungano na nchi wanachama. Moja kuu ya mzozo imekuwa fomula isiyo wazi na isiyo sawa ya ugawaji wa rasilimali na ugawanaji wa mapato.
Kwa mujibu wa ripoti za hivi punde za CAG, Tanganyika Bara ilipata zaidi ya 95% ya mapato ya Muungano mwaka 2018/19 yenye thamani ya TZS 19.9 trilioni, wakati Zanzibar ilipata chini ya 5%. Hata hivyo, Zanzibar inachangia zaidi ya 14% ya Pato la Taifa la muungano. Mkaguzi Mkuu wa Hesabu pia amebainisha dosari katika upangaji wa bajeti, ukosefu wa uangalizi wa kisheria, na mapungufu katika utoaji wa taarifa na ukaguzi.
Tume huru, isiyoegemea upande wowote ya Ugawaji wa Mapato inapaswa kuundwa kwa mujibu wa katiba ili kuunda fomula ya uwazi ya kugawana rasilimali kwa kuzingatia usawa, mahitaji na utendakazi. Sheria ya Fedha ya chama lazima ifanyiwe marekebisho ili kuamuru idhini ya bunge ya mgao wa kila mwaka wa rasilimali kama sehemu ya uwajibikaji kwa wananchi.
Zaidi ya hayo, masuala mtambuka kama vile kodi, bandari, maliasili na upangaji wa miradi mikubwa yanahitaji itifaki zilizowekwa bayana kwa ajili ya ushirikiano kati ya serikali ya muungano na mamlaka ya Zanzibar, ambayo kwa sasa hayapo. Uamuzi usio wazi huzaa tu mashaka na kutoaminiana miongoni mwa raia.
Uwakilishi wa kisiasa na ushiriki wa Zanzibar katika utawala wa muungano bado ni changamoto kubwa. Licha ya kuwa na hisa sawa kama mtia saini wa Mkataba wa Muungano, Zanzibar inakalia chini ya asilimia 9 ya viti vyote vya Bunge na ina Makamu mmoja tu wa Rais katika nafasi ya Rais wa Jamhuri ya Muungano. Zanzibar pia haipo katika taasisi zenye ushawishi mkubwa kama vile Mahakama ya Rufaa, Tume ya Taifa ya Uchaguzi na Taasisi ya Kuzuia Rushwa.
Tume huru ya kugawana madaraka inapaswa kuundwa ili kupitia upya mfumo wa uwakilishi katika vyombo vyote vya serikali kwa kuzingatia kanuni za usawa, ushirikishwaji na ushiriki wa kweli. Kiwango cha chini cha upendeleo hakitafsiri kiotomatiki kuwa na sauti bora katika sera ya kitaifa. Watendaji kutoka pande zote mbili za muungano lazima wawezeshwe kufanya maamuzi ya ushirikiano.
Hata hivyo, jukumu la mabadiliko halitokani na serikali ya muungano na viongozi wa bara pekee. Mamlaka za Zanzibar pia zinahitaji kuzingatia viwango vya uwajibikaji kwa wapiga kura wao na kuendeleza desturi shirikishi na za kidemokrasia. Wasiwasi umesalia juu ya ukiukwaji wa haki za binadamu, uhuru wa vyombo vya habari, misukosuko ya kisiasa wakati wa uchaguzi, na vikwazo kwa upinzani Zanzibar.
Rushwa ndani ya sekta ya umma imesalia kutanda pande zote mbili, na kuwanyima wananchi utawala bora. Kulingana na tafiti za Afrobarometer, zaidi ya asilimia 75 ya Watanzania wanahisi kuwa viongozi na mamlaka wanatumia vibaya vyeo vyao kwa maslahi binafsi. Kupambana na ufisadi kunahitaji kuimarisha mifumo ya utekelezaji na pia kushughulikia vichochezi vya kijamii na kiuchumi kama vile mishahara duni.
Watanzania tuna wajibu wa pamoja kuwawajibisha viongozi na taasisi zetu bila kujali wanapatikana wapi. Kujenga umoja wa kitaifa na ustawi kunahusisha kuwa na mazungumzo magumu lakini ya lazima juu ya kurekebisha muungano wetu katika roho ya maelewano, kwa ajili ya hatima ya pamoja. Ni kwa njia ya utawala ulio wazi na shirikishi ndipo tunaweza kushinda changamoto kubwa zilizo mbele yetu. Wakati wa mabadiliko ni sasa.
Ingawa nia ya kuunganishwa ilikuwa nzuri, muundo na utawala wa muungano umekumbwa na ukosefu wa uwajibikaji, uwazi, na usawa kwa miongo kadhaa. Vitendo vya upande mmoja vilivyochukuliwa kwa miaka mingi pia vimefifisha dira ya awali ya Tanzania yenye umoja ambapo wananchi wote wanasimama sawa na hivyo kusababisha mivutano ya kisiasa na tofauti za kiuchumi zinazoendelea kuzorotesha muungano.
Tukiwa washirika katika azma hii, ni wajibu kwa serikali na wananchi wa Tanganyika na Zanzibar kuchukua hatua madhubuti za kuurekebisha na kuujenga upya muungano katika misingi ya utawala bora, kuaminiana na maridhiano kwa manufaa ya Watanzania wote. Hili linahitaji kuwa na mazungumzo ya uaminifu, kuachilia malalamiko ya kihistoria, na kudumisha mkabala wenye mwelekeo wa siku zijazo.
Shida kubwa zaidi ni hitaji la kupitia na kurekebisha hali ya kikatiba ya muungano ambayo bado ina utata na kupingwa hadi sasa. Mkataba wa awali wa Muungano umebadilishwa mara kadhaa na tawala za Tanganyika bila ya maridhiano sahihi au idhini kutoka Zanzibar. Kwa mfano, mwaka 1965, vifungu muhimu vilirekebishwa ili kuvunja serikali ya Bunge la Zanzibar na kuimarisha madaraka katika urais wa muungano unaokaliwa na bara.
Vitendo hivyo vya upande mmoja kwa miaka mingi vimezua kutokuwa na uhakika kuhusu msingi wa kisheria wa muungano. Kongamano la kikatiba shirikishi lazima liitishwe kama kipaumbele ili kuunda mfumo mpya wa kisheria wa umoja kwa kuzingatia maafikiano na kwa ushirikishwaji wa umma. Mfumo huu unaweza kuweka kanuni za utawala bora, uwajibikaji na ugawaji wa madaraka sawa ili kuponya majeraha ya zamani.
Pamoja na mageuzi ya katiba, kuweka kanuni zilizo wazi, taratibu na taasisi huru ni muhimu ili kuhakikisha uwajibikaji kati ya serikali ya muungano na nchi wanachama. Moja kuu ya mzozo imekuwa fomula isiyo wazi na isiyo sawa ya ugawaji wa rasilimali na ugawanaji wa mapato.
Kwa mujibu wa ripoti za hivi punde za CAG, Tanganyika Bara ilipata zaidi ya 95% ya mapato ya Muungano mwaka 2018/19 yenye thamani ya TZS 19.9 trilioni, wakati Zanzibar ilipata chini ya 5%. Hata hivyo, Zanzibar inachangia zaidi ya 14% ya Pato la Taifa la muungano. Mkaguzi Mkuu wa Hesabu pia amebainisha dosari katika upangaji wa bajeti, ukosefu wa uangalizi wa kisheria, na mapungufu katika utoaji wa taarifa na ukaguzi.
Tume huru, isiyoegemea upande wowote ya Ugawaji wa Mapato inapaswa kuundwa kwa mujibu wa katiba ili kuunda fomula ya uwazi ya kugawana rasilimali kwa kuzingatia usawa, mahitaji na utendakazi. Sheria ya Fedha ya chama lazima ifanyiwe marekebisho ili kuamuru idhini ya bunge ya mgao wa kila mwaka wa rasilimali kama sehemu ya uwajibikaji kwa wananchi.
Zaidi ya hayo, masuala mtambuka kama vile kodi, bandari, maliasili na upangaji wa miradi mikubwa yanahitaji itifaki zilizowekwa bayana kwa ajili ya ushirikiano kati ya serikali ya muungano na mamlaka ya Zanzibar, ambayo kwa sasa hayapo. Uamuzi usio wazi huzaa tu mashaka na kutoaminiana miongoni mwa raia.
Uwakilishi wa kisiasa na ushiriki wa Zanzibar katika utawala wa muungano bado ni changamoto kubwa. Licha ya kuwa na hisa sawa kama mtia saini wa Mkataba wa Muungano, Zanzibar inakalia chini ya asilimia 9 ya viti vyote vya Bunge na ina Makamu mmoja tu wa Rais katika nafasi ya Rais wa Jamhuri ya Muungano. Zanzibar pia haipo katika taasisi zenye ushawishi mkubwa kama vile Mahakama ya Rufaa, Tume ya Taifa ya Uchaguzi na Taasisi ya Kuzuia Rushwa.
Tume huru ya kugawana madaraka inapaswa kuundwa ili kupitia upya mfumo wa uwakilishi katika vyombo vyote vya serikali kwa kuzingatia kanuni za usawa, ushirikishwaji na ushiriki wa kweli. Kiwango cha chini cha upendeleo hakitafsiri kiotomatiki kuwa na sauti bora katika sera ya kitaifa. Watendaji kutoka pande zote mbili za muungano lazima wawezeshwe kufanya maamuzi ya ushirikiano.
Hata hivyo, jukumu la mabadiliko halitokani na serikali ya muungano na viongozi wa bara pekee. Mamlaka za Zanzibar pia zinahitaji kuzingatia viwango vya uwajibikaji kwa wapiga kura wao na kuendeleza desturi shirikishi na za kidemokrasia. Wasiwasi umesalia juu ya ukiukwaji wa haki za binadamu, uhuru wa vyombo vya habari, misukosuko ya kisiasa wakati wa uchaguzi, na vikwazo kwa upinzani Zanzibar.
Rushwa ndani ya sekta ya umma imesalia kutanda pande zote mbili, na kuwanyima wananchi utawala bora. Kulingana na tafiti za Afrobarometer, zaidi ya asilimia 75 ya Watanzania wanahisi kuwa viongozi na mamlaka wanatumia vibaya vyeo vyao kwa maslahi binafsi. Kupambana na ufisadi kunahitaji kuimarisha mifumo ya utekelezaji na pia kushughulikia vichochezi vya kijamii na kiuchumi kama vile mishahara duni.
Watanzania tuna wajibu wa pamoja kuwawajibisha viongozi na taasisi zetu bila kujali wanapatikana wapi. Kujenga umoja wa kitaifa na ustawi kunahusisha kuwa na mazungumzo magumu lakini ya lazima juu ya kurekebisha muungano wetu katika roho ya maelewano, kwa ajili ya hatima ya pamoja. Ni kwa njia ya utawala ulio wazi na shirikishi ndipo tunaweza kushinda changamoto kubwa zilizo mbele yetu. Wakati wa mabadiliko ni sasa.
