Roving Journalist
JF Roving Journalist
- Apr 18, 2017
- 2,812
- 11,987
Na Brian Cooksey, PhD
Kwa Ufupi
Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF) nchini Tanzania umelaumiwa kwa utendaji mbovu wa mradi wa Dege EcoVillage. Mradi huo, ambao uliachwa miaka saba iliyopita, ulitarajiwa kuwa ushirikiano kati ya NSSF na kampuni binafsi ya Azimio Housing Estate Limited (AHEL). Mpango huo ulidaiwa kuwa ulikusudiwa kuwapunja wachangiaji wa NSSF mabilioni ya shilingi. Familia ya Iqbal, ambao wana rekodi ya uhalifu, waliiweka Azimio. Wachangiaji wa NSSF, ambao ni miongoni mwa wadau katika usimamizi bora wa mfuko, wanadaiwa kuwa hawana msaada wowote kwani michango yao ya pensheni ya kustaafu inapora na kutapeliwa kwa utaratibu.
===
Mnamo Oktoba 21, 2022, Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF) ulitangaza kuwa ulikuwa unauza mradi wake wa 'kichwa' wa Dege EcoVillage, mradi mkubwa wa nyumba ulioko kilomita 25 kusini mwa Dar es Salaam ambao uliachwa miaka saba iliyopita. Hadithi mbaya ya Dege EcoVillage ni maarufu kwa watumiaji wa JamiiForums (angalia machapisho ya awali), wengi wao ni wachangiaji wa NSSF na kwa hivyo ni miongoni mwa 'wadau' muhimu katika usimamizi mzuri wa mfuko huo.
Bado wachangiaji wa NSSF wanashuhudia kwa huzuni michango yao ya pensheni ya kustaafu ikinyang'anywa na kupotezwa kwa mfumo na uongozi mkuu wa NSSF, wanaoshirikiana na wanachama wa mrengo wa kisiasa na waendeshaji wa 'sekta binafsi' wenye rekodi ya uhalifu. NSSF inaweza kuelezwa kama 'Wizara ya Pensheni ya Sekta Binafsi' (MPSP). Mkurugenzi Mkuu wa Mfuko na naibu wake ni wateuzi wa rais, na bodi ya wakurugenzi inawakilisha taasisi za serikali badala ya wafanyakazi wa sekta binafsi. Hii ni maoni yaliyoonyeshwa na mwandishi wa Citizen, J.M. Lusagga Kironde (ona: 'Mega mradi wa pensheni: Nafasi ya wachangiaji katika makubaliano yalivyo?' 3 Novemba 2022). Kironde anauliza, 'Wakati huu wa utajiri wote, wamiliki wa mfuko wako wapi? Wachangiaji?'. Kironde anaelezea udanganyifu chafu uliohusishwa na ununuzi wa ardhi kwa mradi kama ilivyobainishwa na ripoti ya Mthibiti na Mkaguzi Mkuu ya mwaka 2018/19, ambayo pia ilionyesha mali nane za uwekezaji zenye thamani ya Sh650 bilioni na "makubaliano ya pamoja" na kampuni za binafsi ambazo "zina kuyumbisha mfuko." Anahitimisha kuwa NSSF ni "kama sehemu ya serikali" na ananukuu ripoti ya Benki ya Dunia inayodai kuwa maamuzi ya uwekezaji wa mifuko ya pensheni katika nchi maskini: "...kawaida hutokea katika utupu wa kisheria, na uwajibikaji mdogo wa umma, ufikiaji mdogo wa habari, na mazoea mazito ya usimamizi." Vigezo hivi vinavyoelezea kwa hakika kesi ya NSSF/Dege.
Kironde sio sauti pekee inayohoji Dege. Katika makala iliyochapishwa tarehe 17 Novemba mwaka jana, Charles Makakala alianaliza "Jinsi bilioni zilizotupwa kwenye mradi wa NSSF wenye utata" (the Citizen), akidhamini Dege kama "mpango wa kijanja wa kudanganya wachangiaji wa NSSF mamia ya bilioni za shilingi." Dege ilikuwa mradi wa ushirikiano kati ya NSSF na kampuni binafsi ya Azimio Housing Estate Limited (AHEL). AHEL 'ilidai' kumiliki ekari 20,000 za ardhi kwenye eneo la Dege, ambapo jengo la Dege lenye makazi ya karibu 7,500 linachukua ekari 300 tu, sawa na asilimia 1.5 ya eneo la ardhi la 'Dege'. Zaidi ya hayo, mkataba wa NSSF-AHEL ulipima ekari 300 kwa Sh233 bilioni, ambayo ni karibu Sh800 milioni kwa ekari! Kwa mujibu wa Makakala, mwaka 2013, ekari moja ya ardhi Kigamboni iligharimu chini ya Sh10 milioni! NSSF tayari ilikuwa na ardhi Kigamboni, basi Azimio lilicheza nafasi gani katika mradi? Dege ilikuwa 'imetupwa' miezi miwili baada ya Magufuli kuja madarakani. Mwandishi anaamua: 'Fujo za Dege hazijamalizika. Angalia nafasi hii.'
Mradi wa Dege uligharimu dola milioni 627 ambazo zingefadhiliwa kwa asilimia 45 na NSSF na asilimia 55 na Azimio. Azimio ilikuwa ifadhili asilimia 35 ya mradi kupitia usawa, na thamani ya ardhi ilikuwa asilimia 20 iliyobaki. Makakala anaripoti kwamba Azimio ilifadhili Sh12 bilioni tu katika mradi ikilinganishwa na Sh271 bilioni za NSSF, kufanya NSSF kuwa mmiliki mkubwa kwa vitendo. Kwa hivyo, mauzo ya Dege ni shirika la NSSF: Azimio halionekani tena kwenye mauzo ya 'ushirika wa pamoja'.
Azimio ilianzishwa na wanachama wa familia ya Iqbal wenye sifa mbaya, inayoongozwa na mwandishi wa mali Mohammed Iqbal Hajji, aka 'Baghdad', ambaye pia ni Mkurugenzi Mtendaji wa kampuni hiyo. Iqbal ni rafiki wa karibu wa Dau wa NSSF. Dau na Baghdad wanahusika na kukuza sababu na misaada ya Kiislamu.
Dk Dau amerudi kwenye mazingira ya kazi
Katika makala iliyochapishwa tarehe 6 Januari 2023, Dk Ramadhan Dau, aliyekuwa mkurugenzi mkuu wa NSSF, anasema kuwa miradi aliyokuwa akihimiza wakati alipoondoka taasisi hiyo sasa imeachwa (tazama Louis Kalumbia 2023. 'Former NSSF head opens up on project portfolio', Citizen). Miradi hiyo ni pamoja na kituo cha kuzalisha umeme wa gesi asilia wenye uwezo wa megawati 1,000 huko Mkuranga wenye thamani ya dola milioni 530, mfumo wa usafiri wa 'metro' ndani na nje ya Dar es Salaam, mradi wa kujenga hospitali Dar es Salaam kwa kushirikiana na Hospitali ya Apollo ya India, maendeleo ya vipaji vya soka kwa kushirikiana na klabu ya Real Madrid, ukarabati wa barabara ya Dar es Salaam-Chalinze, na mradi wa migodi ya makaa ya mawe ya Kiwira ambao ulihusisha rais wa zamani. Makala hiyo pia inamnukuu Mkurugenzi Mkuu wa sasa wa NSSF, Masha Mshomba, akisema kuwa "miradi inayofaa tu yenye tathmini na uchambuzi kamili wa uwezekano wake itatekelezwa", ikimaanisha kuwa hizi zilikuwa hazifuati masharti ya miradi ya Dk Dau. Mshomba aliongeza kuwa: "utekelezaji wa miradi utazingatia sheria na kanuni husika, mwongozo wa Benki Kuu ya Tanzania, na maagizo kutoka Ofisi ya Waziri Mkuu." Makala hiyo inaashiria mgogoro kati ya Dk Dau na Mshomba juu ya nani anayesimamia uwekezaji wa NSSF na inaonyesha kuwa miradi ya Dk Dau ilijumuisha miradi mingi isiyoeleweka.
Dege inauzwa: hakuna aliyejitokeza hadi sasa!
Makala iliyoandikwa na Mainda Mhando iliyochapishwa kwenye gazeti la Citizen tarehe 9 Februari 2023 ilidai kwamba hakuna mnunuzi mpaka sasa, huku NSSF ikijaribu kuuza mradi wake wa makazi ya Dege. Mwandishi ananukuu mkurugenzi wa NSSF, Masha Mshomba, akidai kwamba "uamuzi wa kuuza mradi huo ulifikiwa baada ya kugundulika kuwa kulikuwa na mapungufu kadhaa katika tathmini ya awali kwa sababu gharama zinazohitajika kukamilisha mradi huo zilikuwa Sh1.5 trilioni, ambazo zinazidi uwezo wa Hazina." Hii ni maelezo dhaifu ya sababu za kuanzishwa kwa Dege kwanza na kwa nini ujenzi ulisimama zaidi ya miaka saba iliyopita. Makala ya kufuatilia tarehe 12 Februari iliyopewa jina 'Ripota 2023. NSSF: Tender ya Dege Eco Village bado inaendelea', Citizen) inamnukuu Bwana Mshomba akidai kwamba: 'Tenda ilianzishwa hivi karibuni na sasa inafanyiwa kazi. Mradi huo utauzwa ikiwa tutaweza kupata mnunuzi ambaye atatuwezesha kupata gharama zetu, lakini tender itarejeshwa ikiwa hatuwezi kufanya hivyo. " Isipokuwa kwa ukweli kwamba Mshomba ameelezea vibaya sana sababu ya kushindwa kwa mradi huo, toleo lake la wakati wa mchakato wa zabuni lilikuwa sio sahihi. Ukigawa habari zinazojulikana na waandishi wa habari wengi, ukweli ni kama ifuatavyo:
• Tarehe 21 Oktoba 2022, NSSF ilitangaza kuwa 'inakusudia kuondoa mradi mzima wa Kijiji cha Dege Eco katika hali yake ya sasa' na kwamba 'zabuni zote zinapaswa [kutumwa] ifikapo Novemba 14'. (Citizen 'NSSF inauza Dege Eco Village, 26 Oktoba).
• Kuanzia Novemba 14 hadi Februari 8 (wiki 12) hakukuwa na habari kutoka NSSF juu ya matokeo ya mchakato wa zabuni, ikionyesha kwamba hakukuwa na wachukuaji wanaokidhi hali za NSSF, chochote zilizokuwa. Katika kipindi hiki, maombi yaliyorudiwa ya waandishi wa habari kwa habari juu ya matokeo ya zabuni yalitupiliwa mbali na NSSF.
Bwana Mshonda anaonekana kuahirisha siku ya hesabu kwa kudai kwamba mchakato wa zabuni bado unaendelea na utarudiwa ikiwa ni lazima. Makala ya Makakala inaeleza kwamba mamia ya mamilioni ya dola ambayo NSSF imetumia kwenye mradi huu hadi sasa "imekwenda mtononi." Mithali ambayo Mshonda anataka tuiamini ni kwamba mradi wa Dege unaweza kuokolewa kwa kuuza kwa mnunuzi binafsi na kwamba pesa za wachangiaji wa mfuko zitarejeshwa. Lakini maendeleo ya kweli hawatafikiria kuwekeza pesa zao binafsi kwenye Dege Eco Village. Wengi hawatakubali mradi huo hata kama ungepewa bure. Hakuna mchakato wa zabuni unaondelea. Dege umekufa. NSSF imetumia mamia ya bilioni ya shilingi za mafao ya uzeeni ya wachangiaji wake kwenye mradi ambao ni wa aina ya nyati mweupe.
Ni wangapi wanachama wa NSSF wangependa kuhamisha familia zao kwenda kuishi katika masanduku haya yaliyotengenezwa ya saruji katikati ya eneo lisilo na watu?
Mhadhara wa bure kutoka kwa Dk. Dau juu ya yale tunayoweza kujifunza kutoka taasisi za ufanisi za Malaysia.
Wakati wa Dk. Dau kama Mwakilishi wa Juu wa Tanzania huko Kuala Lumpur umemshawishi kuwa tuna mengi ya kujifunza kutoka jinsi Wamalaysia wanavyoendesha mambo yao. Kwa mfano, katika makala ya 'Dk. Dau kuhusu masomo ambayo TZ inaweza kujifunza kutoka Malaysia' (Louis Kalumbia, Citizen, Januari 7), Dk. Dau anaelezea jinsi Tanzania inavyoweza "kutumia taasisi kufikia malengo yake ya maendeleo" kama Wamalaysia wanavyofanya. Kwa mujibu wa Dau, Mfuko wa Hifadhi ya Wafanyakazi (EPF) wa Malaysia, sawa na NSSF yetu, "hutumia ... kwenye miradi ambayo inakuza ustawi wa kiuchumi wa taifa," ikiwa ni pamoja na barabara za malipo na miradi ya umeme. Dk. Dau anadai kwamba mfano wa Malaysia unaweza kusaidia kueleza kwa nini Malaysia, ambayo ilikuwa katika hatua sawa ya maendeleo wakati wa uhuru kama Tanzania, sasa ina Pato la Taifa kwa kila mtu la $ 15,000 ikilinganishwa na $ 1,100 ya Tanzania. Wamalaysia ni mara 14 bora kuliko Watanzania.
Dk Dau ana haki kusema kuwa taasisi za umma zenye ufanisi ni sharti la kufikia 'malengo ya maendeleo', ingawa hii sio habari mpya. Niruhusu nukuu mfano uliojulikana kuunga mkono hoja yake. Wasomaji wanafahamu kashfa za ufisadi za Independent Power Tanzania Limited (IPTL) na Escrow ambazo zilianza miaka ya 1990 na kulifikia kilele chake katika miaka ya 2013-14. Wanaoendesha IPTL ni kampuni ndogo ya Malaysia inayoitwa Mechmar Berhad, ambayo ilimwajiri mtu wa ndani kuhakikisha ushirikiano wa CCM na watawala wengine wa Tanzania katika mradi ambao ulikuwa wa upotezaji mkubwa na ungeweza kuepukika, ambao uligharimu walipa kodi wa Kitanzania na uchumi bilioni za dola kwa gharama kubwa ya umeme na kukatika kwa zaidi ya miaka miwili. Wizi wa Akaunti ya Escrow ya Tegeta katika Benki Kuu ya Tanzania ulisababisha hasira ya umma na jaribio la pamoja la kuwafikisha wakosaji kitabuni, likihusisha Kamati ya Hesabu za Umma ya bunge (PAC) na mfululizo wa makala ya uchunguzi wa kina na gazeti la Citizen. Mwishowe, CCM na serikali ya Rais Kikwete ilipinga kwa ukaidi madai ya uwajibikaji, na kuanzisha mkakati wa kuzuwia ambao uliendelea haraka kufikia ukandamizaji wa kipindi cha 2015-21. Jaribio la Tanzania la kuhamasisha taasisi kwa jina la uwajibikaji wa umma lilisababisha upinzani mkubwa kutoka kwa watawala wa nchi hiyo.
Miongo miwili na robo iliyopita, nilihitimisha katika mapitio yangu ya IPTL kwamba: "... Tanzania haitaweza kamwe kufikia viwango vya ukuaji wa kiuchumi na maendeleo ya kijamii yaliyofikiwa na nchi kama Malaysia bila tabaka la watawala ambao mikakati yao ya kutafuta kodi inachangia badala ya kutoa kwa faida ya umma. Ni jambo moja kwa wanasiasa na watumishi wa umma kupata sehemu yao kutoka kwenye uwekezaji halali ambao unazalisha ajira kubwa, unatoa bidhaa muhimu, na unachangia mapato ya serikali. Lakini ni jambo tofauti kabisa kwa kundi hili kuchukua sehemu yao ya rushwa kutoka kwenye mradi ambao unaharibu sera muhimu ya kitaifa, na kuweka gharama kubwa kwa watumiaji na walipa kodi. Iwapo IPTL itaendelea, Tanzania itakuwa hatua moja kubwa zaidi kuelekea maendeleo duni ya kudumu, na ushirika mbaya wa wawekezaji wa Malaysia na wanasiasa na watumishi wa umma wa Tanzania watabeba lawama." (Tazama Jomo Kwame Sundaram 2002. Ugly Malaysians? South-South Investments Abused, Sura ya 5, Taasisi ya Utafiti wa Weusi).
Sio kwamba ufisadi na ukarabati wa wateule haujapo nchini Malaysia, lakini miradi inayohusisha ukarabati na kiwango cha juu cha kurejesha mara nyingi ni endelevu kiuchumi pia. Ambapo Mfuko wa Wafanyakazi wa Malaysia unawekeza katika miradi ya barabara na umeme inayoweza kufanikiwa, ambayo hakuna shaka inahusisha ukarabati na kiwango cha juu cha kurejesha, Mfuko wa Hifadhi ya Jamii ya Tanzania unawekeza katika miradi feki iliyodhoofika kama Dege Eco Village, ambapo ukarabati na kurejeshwa kwa kiwango cha juu kinashawishi mradi mzima, sio uwezo wa kiuchumi.
Ni taasisi, mjinga!
Ukosefu wa kujaribu kupunguza wizi wa wazi wa michango ya pensheni ya mamia ya maelfu ya Watanzania wa tabaka la kati na la kazi ni kielelezo kibaya cha umaskini wa taasisi zetu za kiserikali na hegemony yenye kutisha inayofurahiwa na tabaka letu la watawala.
Mara baada ya Escrow, hakuna Kamati ya Bunge yenye meno na uwezo wa uchunguzi katika vyombo vya habari binafsi, na Dkt. Dau anaruhusiwa kueneza hotuba zake kuhusu jukumu la maendeleo ya mifuko ya pensheni wakati jukumu lake lenyewe katika uporaji wa fedha za NSSF katika mradi wa Dege na miradi mengine ya uongo kwa zaidi ya miongo miwili haijawahi kuhojiwa kwa umma. Wakati Magufuli alimfanya Dau kuwa mjumbe wa kidiplomasia mwaka 2016, mameneja kumi na wawili wa NSSF walifungiwa kazi kusubiri uchunguzi wa rushwa na PCCB. Kama kawaida, safu ya pili ya maafisa wabadhirifu ndio huvumilia kwa ajili ya wahusika wakuu.
Ingawa mengi yanajulikana kuhusu Dege, mengi bado hayaeleweki. Kwa mfano:
• Kiasi gani Dege imenigharimu wachangiaji wa NSSF hadi sasa?
• Jukumu gani Dkt. Dau alicheza katika kuunda mradi wa Kijiji cha Ekolojia cha Dege?
• Malipo yapi yamefanyika kwa Azimio Housing Estate Limited?
• Nini ilikuwa hatima ya maafisa 12 wa NSSF waliokamatwa kwa tuhuma za rushwa? Kwa ujumla, tunahitaji kujua:
• Idadi ya wachangiaji na wastaafu wa mfuko. Wafanyakazi wangapi wananyang'anywa asilimia 20 ya mishahara yao kila mwezi?
• Idadi ya ofisi za NSSF, idadi ya wafanyakazi na gharama za mishahara kote nchini.
• Mwelekeo wa mapato ya NSSF kutoka kwa michango na uwekezaji.
• Mikopo ya NSSF kwa wanasiasa wa CCM na upinzani kwa ajili ya maendeleo ya majimbo, na kiwango cha kurudishiwa.
• N.k. Usitarajie kupata habari muhimu juu ya masuala haya na mengine ya msingi kwenye tovuti ya NSSF (NSSF | Home).
Rais Samia kuokoa?
Lakini kuna matumaini. Katika miaka miwili iliyopita, serikali ya sasa imeondoa udhibiti wa vyombo vya habari, imejiondoa katika sheria za kupunguza utafiti na upigaji kura wa kibinafsi, na kuruhusu vyama vya upinzani kufanya mikutano bila kubughudhiwa, yote haya katika jaribio la kujitenga na ukandamizaji usio wa kidemokrasia wa utawala wa Magufuli.
Lakini kuna tumaini. Katika miaka miwili iliyopita, serikali ya sasa imepunguza ukandamizaji wa uhuru wa vyombo vya habari, imekataa sheria za kuzuia utafiti binafsi na upigaji kura, na imeiruhusu upinzani kufanya mikutano bila kusumbuliwa, yote katika jaribio la kujitenga na unyanyasaji usiodemokrasia wa utawala wa Magufuli. Hizi ni hatua sahihi, lakini hazitoshi kufanya mabadiliko ya kimsingi katika taasisi. Kukabiliana na Dege na wizi na ubadhirifu wote uliofanyika katika NSSF kwa miaka mingi kungehitaji angalau: • Kamati ya akaunti za umma yenye msimamo na asiye na ufisadi katika Bunge.
• Uwezo wa uchunguzi katika vyombo vya habari vya Tanzania.
• Mashirika ya kiraia ya maslahi ya umma yaliyo tayari "kuzungumza ukweli kwa nguvu", na
• Mfumo wa haki ya jinai (ikiwa ni pamoja na PCCB) ulio tayari kuanzisha na kuendesha kesi dhidi ya wahusika wakuu wa wizi wa NSSF.
• Tabaka la utawala iliyotilia maanani uwazi na uwajibikaji katika serikali. Ikiwa tunataka kufikia viwango vya maendeleo vya Malaysia, lazima tuwakabiliane kwa pamoja na wale wanaoendelea kuhatarisha mustakabali wetu wa pamoja na "uwekezaji" usio na maana na unaopoteza pesa kama Kijiji cha Mazingira cha Dege cha Dkt. Dau.
Zaidi ya yote, makundi ya kimya ya wachangiaji wa NSSF ambao haki zao za pensheni zinaendelea kudidimia kutokana na ufisadi wa maafisa wa serikali lazima wasimame na kuhesabika. Hawana kitu cha kupoteza isipokuwa haki zao za pensheni.
Kwa Ufupi
Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF) nchini Tanzania umelaumiwa kwa utendaji mbovu wa mradi wa Dege EcoVillage. Mradi huo, ambao uliachwa miaka saba iliyopita, ulitarajiwa kuwa ushirikiano kati ya NSSF na kampuni binafsi ya Azimio Housing Estate Limited (AHEL). Mpango huo ulidaiwa kuwa ulikusudiwa kuwapunja wachangiaji wa NSSF mabilioni ya shilingi. Familia ya Iqbal, ambao wana rekodi ya uhalifu, waliiweka Azimio. Wachangiaji wa NSSF, ambao ni miongoni mwa wadau katika usimamizi bora wa mfuko, wanadaiwa kuwa hawana msaada wowote kwani michango yao ya pensheni ya kustaafu inapora na kutapeliwa kwa utaratibu.
===
Mnamo Oktoba 21, 2022, Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF) ulitangaza kuwa ulikuwa unauza mradi wake wa 'kichwa' wa Dege EcoVillage, mradi mkubwa wa nyumba ulioko kilomita 25 kusini mwa Dar es Salaam ambao uliachwa miaka saba iliyopita. Hadithi mbaya ya Dege EcoVillage ni maarufu kwa watumiaji wa JamiiForums (angalia machapisho ya awali), wengi wao ni wachangiaji wa NSSF na kwa hivyo ni miongoni mwa 'wadau' muhimu katika usimamizi mzuri wa mfuko huo.
Bado wachangiaji wa NSSF wanashuhudia kwa huzuni michango yao ya pensheni ya kustaafu ikinyang'anywa na kupotezwa kwa mfumo na uongozi mkuu wa NSSF, wanaoshirikiana na wanachama wa mrengo wa kisiasa na waendeshaji wa 'sekta binafsi' wenye rekodi ya uhalifu. NSSF inaweza kuelezwa kama 'Wizara ya Pensheni ya Sekta Binafsi' (MPSP). Mkurugenzi Mkuu wa Mfuko na naibu wake ni wateuzi wa rais, na bodi ya wakurugenzi inawakilisha taasisi za serikali badala ya wafanyakazi wa sekta binafsi. Hii ni maoni yaliyoonyeshwa na mwandishi wa Citizen, J.M. Lusagga Kironde (ona: 'Mega mradi wa pensheni: Nafasi ya wachangiaji katika makubaliano yalivyo?' 3 Novemba 2022). Kironde anauliza, 'Wakati huu wa utajiri wote, wamiliki wa mfuko wako wapi? Wachangiaji?'. Kironde anaelezea udanganyifu chafu uliohusishwa na ununuzi wa ardhi kwa mradi kama ilivyobainishwa na ripoti ya Mthibiti na Mkaguzi Mkuu ya mwaka 2018/19, ambayo pia ilionyesha mali nane za uwekezaji zenye thamani ya Sh650 bilioni na "makubaliano ya pamoja" na kampuni za binafsi ambazo "zina kuyumbisha mfuko." Anahitimisha kuwa NSSF ni "kama sehemu ya serikali" na ananukuu ripoti ya Benki ya Dunia inayodai kuwa maamuzi ya uwekezaji wa mifuko ya pensheni katika nchi maskini: "...kawaida hutokea katika utupu wa kisheria, na uwajibikaji mdogo wa umma, ufikiaji mdogo wa habari, na mazoea mazito ya usimamizi." Vigezo hivi vinavyoelezea kwa hakika kesi ya NSSF/Dege.
Kironde sio sauti pekee inayohoji Dege. Katika makala iliyochapishwa tarehe 17 Novemba mwaka jana, Charles Makakala alianaliza "Jinsi bilioni zilizotupwa kwenye mradi wa NSSF wenye utata" (the Citizen), akidhamini Dege kama "mpango wa kijanja wa kudanganya wachangiaji wa NSSF mamia ya bilioni za shilingi." Dege ilikuwa mradi wa ushirikiano kati ya NSSF na kampuni binafsi ya Azimio Housing Estate Limited (AHEL). AHEL 'ilidai' kumiliki ekari 20,000 za ardhi kwenye eneo la Dege, ambapo jengo la Dege lenye makazi ya karibu 7,500 linachukua ekari 300 tu, sawa na asilimia 1.5 ya eneo la ardhi la 'Dege'. Zaidi ya hayo, mkataba wa NSSF-AHEL ulipima ekari 300 kwa Sh233 bilioni, ambayo ni karibu Sh800 milioni kwa ekari! Kwa mujibu wa Makakala, mwaka 2013, ekari moja ya ardhi Kigamboni iligharimu chini ya Sh10 milioni! NSSF tayari ilikuwa na ardhi Kigamboni, basi Azimio lilicheza nafasi gani katika mradi? Dege ilikuwa 'imetupwa' miezi miwili baada ya Magufuli kuja madarakani. Mwandishi anaamua: 'Fujo za Dege hazijamalizika. Angalia nafasi hii.'
Mradi wa Dege uligharimu dola milioni 627 ambazo zingefadhiliwa kwa asilimia 45 na NSSF na asilimia 55 na Azimio. Azimio ilikuwa ifadhili asilimia 35 ya mradi kupitia usawa, na thamani ya ardhi ilikuwa asilimia 20 iliyobaki. Makakala anaripoti kwamba Azimio ilifadhili Sh12 bilioni tu katika mradi ikilinganishwa na Sh271 bilioni za NSSF, kufanya NSSF kuwa mmiliki mkubwa kwa vitendo. Kwa hivyo, mauzo ya Dege ni shirika la NSSF: Azimio halionekani tena kwenye mauzo ya 'ushirika wa pamoja'.
Azimio ilianzishwa na wanachama wa familia ya Iqbal wenye sifa mbaya, inayoongozwa na mwandishi wa mali Mohammed Iqbal Hajji, aka 'Baghdad', ambaye pia ni Mkurugenzi Mtendaji wa kampuni hiyo. Iqbal ni rafiki wa karibu wa Dau wa NSSF. Dau na Baghdad wanahusika na kukuza sababu na misaada ya Kiislamu.
Dk Dau amerudi kwenye mazingira ya kazi
Katika makala iliyochapishwa tarehe 6 Januari 2023, Dk Ramadhan Dau, aliyekuwa mkurugenzi mkuu wa NSSF, anasema kuwa miradi aliyokuwa akihimiza wakati alipoondoka taasisi hiyo sasa imeachwa (tazama Louis Kalumbia 2023. 'Former NSSF head opens up on project portfolio', Citizen). Miradi hiyo ni pamoja na kituo cha kuzalisha umeme wa gesi asilia wenye uwezo wa megawati 1,000 huko Mkuranga wenye thamani ya dola milioni 530, mfumo wa usafiri wa 'metro' ndani na nje ya Dar es Salaam, mradi wa kujenga hospitali Dar es Salaam kwa kushirikiana na Hospitali ya Apollo ya India, maendeleo ya vipaji vya soka kwa kushirikiana na klabu ya Real Madrid, ukarabati wa barabara ya Dar es Salaam-Chalinze, na mradi wa migodi ya makaa ya mawe ya Kiwira ambao ulihusisha rais wa zamani. Makala hiyo pia inamnukuu Mkurugenzi Mkuu wa sasa wa NSSF, Masha Mshomba, akisema kuwa "miradi inayofaa tu yenye tathmini na uchambuzi kamili wa uwezekano wake itatekelezwa", ikimaanisha kuwa hizi zilikuwa hazifuati masharti ya miradi ya Dk Dau. Mshomba aliongeza kuwa: "utekelezaji wa miradi utazingatia sheria na kanuni husika, mwongozo wa Benki Kuu ya Tanzania, na maagizo kutoka Ofisi ya Waziri Mkuu." Makala hiyo inaashiria mgogoro kati ya Dk Dau na Mshomba juu ya nani anayesimamia uwekezaji wa NSSF na inaonyesha kuwa miradi ya Dk Dau ilijumuisha miradi mingi isiyoeleweka.
Dege inauzwa: hakuna aliyejitokeza hadi sasa!
Makala iliyoandikwa na Mainda Mhando iliyochapishwa kwenye gazeti la Citizen tarehe 9 Februari 2023 ilidai kwamba hakuna mnunuzi mpaka sasa, huku NSSF ikijaribu kuuza mradi wake wa makazi ya Dege. Mwandishi ananukuu mkurugenzi wa NSSF, Masha Mshomba, akidai kwamba "uamuzi wa kuuza mradi huo ulifikiwa baada ya kugundulika kuwa kulikuwa na mapungufu kadhaa katika tathmini ya awali kwa sababu gharama zinazohitajika kukamilisha mradi huo zilikuwa Sh1.5 trilioni, ambazo zinazidi uwezo wa Hazina." Hii ni maelezo dhaifu ya sababu za kuanzishwa kwa Dege kwanza na kwa nini ujenzi ulisimama zaidi ya miaka saba iliyopita. Makala ya kufuatilia tarehe 12 Februari iliyopewa jina 'Ripota 2023. NSSF: Tender ya Dege Eco Village bado inaendelea', Citizen) inamnukuu Bwana Mshomba akidai kwamba: 'Tenda ilianzishwa hivi karibuni na sasa inafanyiwa kazi. Mradi huo utauzwa ikiwa tutaweza kupata mnunuzi ambaye atatuwezesha kupata gharama zetu, lakini tender itarejeshwa ikiwa hatuwezi kufanya hivyo. " Isipokuwa kwa ukweli kwamba Mshomba ameelezea vibaya sana sababu ya kushindwa kwa mradi huo, toleo lake la wakati wa mchakato wa zabuni lilikuwa sio sahihi. Ukigawa habari zinazojulikana na waandishi wa habari wengi, ukweli ni kama ifuatavyo:
• Tarehe 21 Oktoba 2022, NSSF ilitangaza kuwa 'inakusudia kuondoa mradi mzima wa Kijiji cha Dege Eco katika hali yake ya sasa' na kwamba 'zabuni zote zinapaswa [kutumwa] ifikapo Novemba 14'. (Citizen 'NSSF inauza Dege Eco Village, 26 Oktoba).
• Kuanzia Novemba 14 hadi Februari 8 (wiki 12) hakukuwa na habari kutoka NSSF juu ya matokeo ya mchakato wa zabuni, ikionyesha kwamba hakukuwa na wachukuaji wanaokidhi hali za NSSF, chochote zilizokuwa. Katika kipindi hiki, maombi yaliyorudiwa ya waandishi wa habari kwa habari juu ya matokeo ya zabuni yalitupiliwa mbali na NSSF.
Bwana Mshonda anaonekana kuahirisha siku ya hesabu kwa kudai kwamba mchakato wa zabuni bado unaendelea na utarudiwa ikiwa ni lazima. Makala ya Makakala inaeleza kwamba mamia ya mamilioni ya dola ambayo NSSF imetumia kwenye mradi huu hadi sasa "imekwenda mtononi." Mithali ambayo Mshonda anataka tuiamini ni kwamba mradi wa Dege unaweza kuokolewa kwa kuuza kwa mnunuzi binafsi na kwamba pesa za wachangiaji wa mfuko zitarejeshwa. Lakini maendeleo ya kweli hawatafikiria kuwekeza pesa zao binafsi kwenye Dege Eco Village. Wengi hawatakubali mradi huo hata kama ungepewa bure. Hakuna mchakato wa zabuni unaondelea. Dege umekufa. NSSF imetumia mamia ya bilioni ya shilingi za mafao ya uzeeni ya wachangiaji wake kwenye mradi ambao ni wa aina ya nyati mweupe.
Ni wangapi wanachama wa NSSF wangependa kuhamisha familia zao kwenda kuishi katika masanduku haya yaliyotengenezwa ya saruji katikati ya eneo lisilo na watu?
Mhadhara wa bure kutoka kwa Dk. Dau juu ya yale tunayoweza kujifunza kutoka taasisi za ufanisi za Malaysia.
Wakati wa Dk. Dau kama Mwakilishi wa Juu wa Tanzania huko Kuala Lumpur umemshawishi kuwa tuna mengi ya kujifunza kutoka jinsi Wamalaysia wanavyoendesha mambo yao. Kwa mfano, katika makala ya 'Dk. Dau kuhusu masomo ambayo TZ inaweza kujifunza kutoka Malaysia' (Louis Kalumbia, Citizen, Januari 7), Dk. Dau anaelezea jinsi Tanzania inavyoweza "kutumia taasisi kufikia malengo yake ya maendeleo" kama Wamalaysia wanavyofanya. Kwa mujibu wa Dau, Mfuko wa Hifadhi ya Wafanyakazi (EPF) wa Malaysia, sawa na NSSF yetu, "hutumia ... kwenye miradi ambayo inakuza ustawi wa kiuchumi wa taifa," ikiwa ni pamoja na barabara za malipo na miradi ya umeme. Dk. Dau anadai kwamba mfano wa Malaysia unaweza kusaidia kueleza kwa nini Malaysia, ambayo ilikuwa katika hatua sawa ya maendeleo wakati wa uhuru kama Tanzania, sasa ina Pato la Taifa kwa kila mtu la $ 15,000 ikilinganishwa na $ 1,100 ya Tanzania. Wamalaysia ni mara 14 bora kuliko Watanzania.
Dk Dau ana haki kusema kuwa taasisi za umma zenye ufanisi ni sharti la kufikia 'malengo ya maendeleo', ingawa hii sio habari mpya. Niruhusu nukuu mfano uliojulikana kuunga mkono hoja yake. Wasomaji wanafahamu kashfa za ufisadi za Independent Power Tanzania Limited (IPTL) na Escrow ambazo zilianza miaka ya 1990 na kulifikia kilele chake katika miaka ya 2013-14. Wanaoendesha IPTL ni kampuni ndogo ya Malaysia inayoitwa Mechmar Berhad, ambayo ilimwajiri mtu wa ndani kuhakikisha ushirikiano wa CCM na watawala wengine wa Tanzania katika mradi ambao ulikuwa wa upotezaji mkubwa na ungeweza kuepukika, ambao uligharimu walipa kodi wa Kitanzania na uchumi bilioni za dola kwa gharama kubwa ya umeme na kukatika kwa zaidi ya miaka miwili. Wizi wa Akaunti ya Escrow ya Tegeta katika Benki Kuu ya Tanzania ulisababisha hasira ya umma na jaribio la pamoja la kuwafikisha wakosaji kitabuni, likihusisha Kamati ya Hesabu za Umma ya bunge (PAC) na mfululizo wa makala ya uchunguzi wa kina na gazeti la Citizen. Mwishowe, CCM na serikali ya Rais Kikwete ilipinga kwa ukaidi madai ya uwajibikaji, na kuanzisha mkakati wa kuzuwia ambao uliendelea haraka kufikia ukandamizaji wa kipindi cha 2015-21. Jaribio la Tanzania la kuhamasisha taasisi kwa jina la uwajibikaji wa umma lilisababisha upinzani mkubwa kutoka kwa watawala wa nchi hiyo.
Miongo miwili na robo iliyopita, nilihitimisha katika mapitio yangu ya IPTL kwamba: "... Tanzania haitaweza kamwe kufikia viwango vya ukuaji wa kiuchumi na maendeleo ya kijamii yaliyofikiwa na nchi kama Malaysia bila tabaka la watawala ambao mikakati yao ya kutafuta kodi inachangia badala ya kutoa kwa faida ya umma. Ni jambo moja kwa wanasiasa na watumishi wa umma kupata sehemu yao kutoka kwenye uwekezaji halali ambao unazalisha ajira kubwa, unatoa bidhaa muhimu, na unachangia mapato ya serikali. Lakini ni jambo tofauti kabisa kwa kundi hili kuchukua sehemu yao ya rushwa kutoka kwenye mradi ambao unaharibu sera muhimu ya kitaifa, na kuweka gharama kubwa kwa watumiaji na walipa kodi. Iwapo IPTL itaendelea, Tanzania itakuwa hatua moja kubwa zaidi kuelekea maendeleo duni ya kudumu, na ushirika mbaya wa wawekezaji wa Malaysia na wanasiasa na watumishi wa umma wa Tanzania watabeba lawama." (Tazama Jomo Kwame Sundaram 2002. Ugly Malaysians? South-South Investments Abused, Sura ya 5, Taasisi ya Utafiti wa Weusi).
Sio kwamba ufisadi na ukarabati wa wateule haujapo nchini Malaysia, lakini miradi inayohusisha ukarabati na kiwango cha juu cha kurejesha mara nyingi ni endelevu kiuchumi pia. Ambapo Mfuko wa Wafanyakazi wa Malaysia unawekeza katika miradi ya barabara na umeme inayoweza kufanikiwa, ambayo hakuna shaka inahusisha ukarabati na kiwango cha juu cha kurejesha, Mfuko wa Hifadhi ya Jamii ya Tanzania unawekeza katika miradi feki iliyodhoofika kama Dege Eco Village, ambapo ukarabati na kurejeshwa kwa kiwango cha juu kinashawishi mradi mzima, sio uwezo wa kiuchumi.
Ni taasisi, mjinga!
Ukosefu wa kujaribu kupunguza wizi wa wazi wa michango ya pensheni ya mamia ya maelfu ya Watanzania wa tabaka la kati na la kazi ni kielelezo kibaya cha umaskini wa taasisi zetu za kiserikali na hegemony yenye kutisha inayofurahiwa na tabaka letu la watawala.
Mara baada ya Escrow, hakuna Kamati ya Bunge yenye meno na uwezo wa uchunguzi katika vyombo vya habari binafsi, na Dkt. Dau anaruhusiwa kueneza hotuba zake kuhusu jukumu la maendeleo ya mifuko ya pensheni wakati jukumu lake lenyewe katika uporaji wa fedha za NSSF katika mradi wa Dege na miradi mengine ya uongo kwa zaidi ya miongo miwili haijawahi kuhojiwa kwa umma. Wakati Magufuli alimfanya Dau kuwa mjumbe wa kidiplomasia mwaka 2016, mameneja kumi na wawili wa NSSF walifungiwa kazi kusubiri uchunguzi wa rushwa na PCCB. Kama kawaida, safu ya pili ya maafisa wabadhirifu ndio huvumilia kwa ajili ya wahusika wakuu.
Ingawa mengi yanajulikana kuhusu Dege, mengi bado hayaeleweki. Kwa mfano:
• Kiasi gani Dege imenigharimu wachangiaji wa NSSF hadi sasa?
• Jukumu gani Dkt. Dau alicheza katika kuunda mradi wa Kijiji cha Ekolojia cha Dege?
• Malipo yapi yamefanyika kwa Azimio Housing Estate Limited?
• Nini ilikuwa hatima ya maafisa 12 wa NSSF waliokamatwa kwa tuhuma za rushwa? Kwa ujumla, tunahitaji kujua:
• Idadi ya wachangiaji na wastaafu wa mfuko. Wafanyakazi wangapi wananyang'anywa asilimia 20 ya mishahara yao kila mwezi?
• Idadi ya ofisi za NSSF, idadi ya wafanyakazi na gharama za mishahara kote nchini.
• Mwelekeo wa mapato ya NSSF kutoka kwa michango na uwekezaji.
• Mikopo ya NSSF kwa wanasiasa wa CCM na upinzani kwa ajili ya maendeleo ya majimbo, na kiwango cha kurudishiwa.
• N.k. Usitarajie kupata habari muhimu juu ya masuala haya na mengine ya msingi kwenye tovuti ya NSSF (NSSF | Home).
Rais Samia kuokoa?
Lakini kuna matumaini. Katika miaka miwili iliyopita, serikali ya sasa imeondoa udhibiti wa vyombo vya habari, imejiondoa katika sheria za kupunguza utafiti na upigaji kura wa kibinafsi, na kuruhusu vyama vya upinzani kufanya mikutano bila kubughudhiwa, yote haya katika jaribio la kujitenga na ukandamizaji usio wa kidemokrasia wa utawala wa Magufuli.
Lakini kuna tumaini. Katika miaka miwili iliyopita, serikali ya sasa imepunguza ukandamizaji wa uhuru wa vyombo vya habari, imekataa sheria za kuzuia utafiti binafsi na upigaji kura, na imeiruhusu upinzani kufanya mikutano bila kusumbuliwa, yote katika jaribio la kujitenga na unyanyasaji usiodemokrasia wa utawala wa Magufuli. Hizi ni hatua sahihi, lakini hazitoshi kufanya mabadiliko ya kimsingi katika taasisi. Kukabiliana na Dege na wizi na ubadhirifu wote uliofanyika katika NSSF kwa miaka mingi kungehitaji angalau: • Kamati ya akaunti za umma yenye msimamo na asiye na ufisadi katika Bunge.
• Uwezo wa uchunguzi katika vyombo vya habari vya Tanzania.
• Mashirika ya kiraia ya maslahi ya umma yaliyo tayari "kuzungumza ukweli kwa nguvu", na
• Mfumo wa haki ya jinai (ikiwa ni pamoja na PCCB) ulio tayari kuanzisha na kuendesha kesi dhidi ya wahusika wakuu wa wizi wa NSSF.
• Tabaka la utawala iliyotilia maanani uwazi na uwajibikaji katika serikali. Ikiwa tunataka kufikia viwango vya maendeleo vya Malaysia, lazima tuwakabiliane kwa pamoja na wale wanaoendelea kuhatarisha mustakabali wetu wa pamoja na "uwekezaji" usio na maana na unaopoteza pesa kama Kijiji cha Mazingira cha Dege cha Dkt. Dau.
Zaidi ya yote, makundi ya kimya ya wachangiaji wa NSSF ambao haki zao za pensheni zinaendelea kudidimia kutokana na ufisadi wa maafisa wa serikali lazima wasimame na kuhesabika. Hawana kitu cha kupoteza isipokuwa haki zao za pensheni.
