Mlolwa Edward
Member
- Nov 1, 2016
- 45
- 61
Tanzania, nchi iliyobarikiwa kuwa na maliasili nyingi na uchumi wa aina mbalimbali, ina uwezo wa kuwa kikanda chenye nguvu ya kibiashara. Hata hivyo, kufikia usawa wa biashara katika masuala ya mauzo ya nje na uagizaji wa bidhaa kutoka nje kunahitaji mkazo mkubwa katika uwajibikaji na utawala bora. Katika miaka ya hivi karibuni, Tanzania imekabiliwa na changamoto zinazohusiana na rushwa, taasisi dhaifu, na uwazi mdogo, hivyo kukwamisha uwezo wake wa ukuaji wa biashara. Ibara hii inalenga kuangazia umuhimu wa uwajibikaji na utawala bora katika kuleta uwiano mzuri wa kibiashara kwa Tanzania. Kwa kuchanganua hali halisi na takwimu, tutachunguza sababu kuu za usawa wa biashara na kupendekeza hatua za kuleta mabadiliko chanya.
Uwiano wa kibiashara wa Tanzania umeelekezwa kwa kiasi kikubwa katika uagizaji bidhaa kwa miaka kadhaa, na hivyo kusababisha ongezeko la nakisi ya biashara. Sababu mbalimbali huchangia usawa huu. Kwanza, kukosekana kwa uwajibikaji na uwazi katika taasisi za serikali kumesababisha rushwa na ubadhirifu wa rasilimali za umma. Hii inatatiza uundaji wa miundombinu muhimu, kama vile bandari, barabara, na mitandao ya usafirishaji, inayohitajika kusaidia shughuli za usafirishaji.
Hebu tuchunguze takwimu ili kuelewa ukubwa wa usawa wa kibiashara wa Tanzania. Kwa mujibu wa ripoti za hivi karibuni, uagizaji wa bidhaa nchini Tanzania mara kwa mara umekuwa ukivuka mauzo yake, na hivyo kusababisha nakisi ya biashara kuongezeka. Mwaka 2022, jumla ya bidhaa zilizoagizwa kutoka nje za Tanzania zilifikia dola bilioni 11.5, wakati mauzo yake yalifikia dola bilioni 9.2, na kusababisha nakisi ya biashara ya dola bilioni 2.3. Ukosefu huu wa usawa sio tu unazorotesha akiba ya fedha za kigeni nchini bali pia unazorotesha maendeleo ya kiuchumi na fursa za kutengeneza ajira.
Baadhi ya hatua muhimu zinazoweza kuchukuliwa ili kukabiliana na kukosekana kwa usawa wa kibiashara:
1. Kuimarisha Taasisi: Tanzania inapaswa kuzingatia kuongeza uwezo na uhuru wa taasisi zinazohusika na masuala ya biashara. Hii ni pamoja na mashirika ya udhibiti, mamlaka ya forodha, na usimamizi wa kodi. Kwa kutoa mafunzo ya kutosha, rasilimali, na uhuru, taasisi hizi zinaweza kufuatilia kwa ufanisi shughuli za biashara, kugundua mazoea haramu, na kuhakikisha utiifu wa viwango vya kimataifa.
2. Kukuza Uwazi: Uwazi ni muhimu katika kuzuia rushwa na kuboresha uwajibikaji. Tanzania inapaswa kuchukua hatua kama vile kuchapisha taarifa za biashara, mikataba, na mtiririko wa mapato kuhusiana na tasnia ya uziduaji. Kuimarisha mipango ya taarifa huria na kukuza ushiriki wa wananchi kunaweza kusaidia kujenga utamaduni wa uwazi, kuwezesha wadau kuwawajibisha viongozi wa umma.
3. Kupambana na Rushwa: Tanzania inapaswa kutekeleza hatua madhubuti za kupambana na rushwa, ikiwa ni pamoja na kusimamia kwa makini sheria zilizopo, ulinzi wa watoa taarifa na uanzishwaji wa mahakama maalumu za kupambana na rushwa. Zaidi ya hayo, kuimarisha uwazi katika michakato ya ununuzi na kukuza mazoea ya maadili ya biashara kunaweza kusaidia kuondoa ufisadi katika shughuli zinazohusiana na biashara.
4. Maendeleo ya Miundombinu: Ili kukuza mauzo ya nje, Tanzania lazima itoe kipaumbele katika uwekezaji katika miundombinu muhimu, ikijumuisha mitandao ya usafiri, bandari, na vifaa vya nishati. Kwa kuendeleza ugavi na muunganisho bora, nchi inaweza kupunguza gharama za biashara, kuongeza ushindani, na kuvutia uwekezaji wa moja kwa moja wa kigeni.
5. Mseto na Ongezeko la Thamani: Tanzania inapaswa kuzingatia kuweka msingi wake wa mauzo ya nje na kuinua mnyororo wa thamani. Hili linaweza kuafikiwa kupitia kusaidia viwanda vya ndani, kuwekeza katika utafiti na maendeleo, na kukuza uvumbuzi na uhamisho wa teknolojia. Kwa kuongeza thamani ya malighafi, Tanzania inaweza kukamata sehemu kubwa ya soko la kimataifa na kupunguza utegemezi wake kwenye bidhaa za msingi.
6. Ukuzaji wa Biashara na Upatikanaji wa Soko: Tanzania inapaswa kukuza kikamilifu mauzo yake ya nje na kutafuta kupanua upatikanaji wa soko. Hili linaweza kufikiwa kupitia mikataba ya kibiashara, mipango ya ushirikiano wa kikanda, na ushiriki katika maonyesho ya biashara ya kimataifa. Kwa kubadilisha maeneo ya mauzo ya nje na kufikia masoko mapya, Tanzania inaweza kupunguza utegemezi wake kwa washirika wachache wa kibiashara na kuongeza mapato yake ya mauzo ya nje.
7. Msaada kutoka Biashara Ndogo na za Kati (SMEs): SMEs zina jukumu muhimu katika kukuza biashara na ukuaji wa uchumi. Tanzania inapaswa kuweka kipaumbele katika kutoa msaada unaolengwa na motisha kwa SMEs, ikiwa ni pamoja na upatikanaji wa fedha, mafunzo na teknolojia. Kwa kuziwezesha SMEs kushiriki katika biashara ya kimataifa, Tanzania inaweza kuongeza ushindani wake wa mauzo ya nje na kuchangia katika uundaji wa ajira na kupunguza umaskini.
8. Uwekezaji katika rasilimali watu: Wafanyakazi wenye ujuzi ni muhimu kwa ajili ya kuendesha viwanda vinavyoelekeza mauzo ya nje. Tanzania inapaswa kuwekeza katika programu za elimu na mafunzo ya ufundi stadi zinazoendana na mahitaji ya sekta ya biashara. Kwa kuwapa watu binafsi ujuzi, maarifa, na uwezo wa ujasiriamali, Tanzania inaweza kukuza nguvu kazi inayokidhi matakwa ya uchumi wa dunia unaokua kwa kasi.
9. Ufadhili wa Mauzo ya Nje: Upatikanaji wa ufadhili wa bei nafuu na unaonyumbulika ni muhimu kwa biashara zinazolenga mauzo ya nje. Tanzania inapaswa kujitahidi kuanzisha mbinu maalum za kufadhili mauzo ya nje, kama vile mashirika ya mikopo ya nje au benki zinazoagiza bidhaa nje, ambazo hutoa masuluhisho ya kifedha yaliyowekwa ili kusaidia wauzaji bidhaa nje. Kwa kushughulikia mapengo ya ufadhili, Tanzania inaweza kuwawezesha wafanyabiashara kuchangamkia fursa za mauzo ya nje na kupanua uwepo wao wa soko.
10. Kuimarisha Ubia kati ya Sekta ya Umma na Sekta Binafsi (PPPs): Ushirikiano kati ya serikali na sekta binafsi ni muhimu katika kukuza uwajibikaji wa biashara. Tanzania inapaswa kuweka mazingira wezeshi kwa PPPs, kuhimiza juhudi za pamoja katika maendeleo ya miundombinu inayohusiana na biashara, uundaji wa sera, na kujenga uwezo. Kwa kutumia utaalamu na rasilimali za sekta zote mbili, Tanzania inaweza kuendesha ukuaji endelevu wa biashara na kuhakikisha uwajibikaji wa wadau wote wanaohusika.
Kwa kutekeleza mambo haya kumi, Tanzania inaweza kuanza safari ya kuleta mageuzi kuelekea kufikia usawa wa biashara katika masuala ya mauzo ya nje na uagizaji wa bidhaa kutoka nje. Inahitaji mbinu ya kina ambayo inashughulikia utawala, miundombinu, kujenga uwezo, upatikanaji wa soko, na msaada wa kifedha. Kwa juhudi za pamoja na kujitolea kutoka kwa wadau wote, Tanzania inaweza kufungua uwezo wake wa kibiashara, kukuza ustawi wa kiuchumi, na kuboresha ustawi wa raia wake.
Uwiano wa kibiashara wa Tanzania umeelekezwa kwa kiasi kikubwa katika uagizaji bidhaa kwa miaka kadhaa, na hivyo kusababisha ongezeko la nakisi ya biashara. Sababu mbalimbali huchangia usawa huu. Kwanza, kukosekana kwa uwajibikaji na uwazi katika taasisi za serikali kumesababisha rushwa na ubadhirifu wa rasilimali za umma. Hii inatatiza uundaji wa miundombinu muhimu, kama vile bandari, barabara, na mitandao ya usafirishaji, inayohitajika kusaidia shughuli za usafirishaji.
Hebu tuchunguze takwimu ili kuelewa ukubwa wa usawa wa kibiashara wa Tanzania. Kwa mujibu wa ripoti za hivi karibuni, uagizaji wa bidhaa nchini Tanzania mara kwa mara umekuwa ukivuka mauzo yake, na hivyo kusababisha nakisi ya biashara kuongezeka. Mwaka 2022, jumla ya bidhaa zilizoagizwa kutoka nje za Tanzania zilifikia dola bilioni 11.5, wakati mauzo yake yalifikia dola bilioni 9.2, na kusababisha nakisi ya biashara ya dola bilioni 2.3. Ukosefu huu wa usawa sio tu unazorotesha akiba ya fedha za kigeni nchini bali pia unazorotesha maendeleo ya kiuchumi na fursa za kutengeneza ajira.
Baadhi ya hatua muhimu zinazoweza kuchukuliwa ili kukabiliana na kukosekana kwa usawa wa kibiashara:
1. Kuimarisha Taasisi: Tanzania inapaswa kuzingatia kuongeza uwezo na uhuru wa taasisi zinazohusika na masuala ya biashara. Hii ni pamoja na mashirika ya udhibiti, mamlaka ya forodha, na usimamizi wa kodi. Kwa kutoa mafunzo ya kutosha, rasilimali, na uhuru, taasisi hizi zinaweza kufuatilia kwa ufanisi shughuli za biashara, kugundua mazoea haramu, na kuhakikisha utiifu wa viwango vya kimataifa.
2. Kukuza Uwazi: Uwazi ni muhimu katika kuzuia rushwa na kuboresha uwajibikaji. Tanzania inapaswa kuchukua hatua kama vile kuchapisha taarifa za biashara, mikataba, na mtiririko wa mapato kuhusiana na tasnia ya uziduaji. Kuimarisha mipango ya taarifa huria na kukuza ushiriki wa wananchi kunaweza kusaidia kujenga utamaduni wa uwazi, kuwezesha wadau kuwawajibisha viongozi wa umma.
3. Kupambana na Rushwa: Tanzania inapaswa kutekeleza hatua madhubuti za kupambana na rushwa, ikiwa ni pamoja na kusimamia kwa makini sheria zilizopo, ulinzi wa watoa taarifa na uanzishwaji wa mahakama maalumu za kupambana na rushwa. Zaidi ya hayo, kuimarisha uwazi katika michakato ya ununuzi na kukuza mazoea ya maadili ya biashara kunaweza kusaidia kuondoa ufisadi katika shughuli zinazohusiana na biashara.
4. Maendeleo ya Miundombinu: Ili kukuza mauzo ya nje, Tanzania lazima itoe kipaumbele katika uwekezaji katika miundombinu muhimu, ikijumuisha mitandao ya usafiri, bandari, na vifaa vya nishati. Kwa kuendeleza ugavi na muunganisho bora, nchi inaweza kupunguza gharama za biashara, kuongeza ushindani, na kuvutia uwekezaji wa moja kwa moja wa kigeni.
5. Mseto na Ongezeko la Thamani: Tanzania inapaswa kuzingatia kuweka msingi wake wa mauzo ya nje na kuinua mnyororo wa thamani. Hili linaweza kuafikiwa kupitia kusaidia viwanda vya ndani, kuwekeza katika utafiti na maendeleo, na kukuza uvumbuzi na uhamisho wa teknolojia. Kwa kuongeza thamani ya malighafi, Tanzania inaweza kukamata sehemu kubwa ya soko la kimataifa na kupunguza utegemezi wake kwenye bidhaa za msingi.
6. Ukuzaji wa Biashara na Upatikanaji wa Soko: Tanzania inapaswa kukuza kikamilifu mauzo yake ya nje na kutafuta kupanua upatikanaji wa soko. Hili linaweza kufikiwa kupitia mikataba ya kibiashara, mipango ya ushirikiano wa kikanda, na ushiriki katika maonyesho ya biashara ya kimataifa. Kwa kubadilisha maeneo ya mauzo ya nje na kufikia masoko mapya, Tanzania inaweza kupunguza utegemezi wake kwa washirika wachache wa kibiashara na kuongeza mapato yake ya mauzo ya nje.
7. Msaada kutoka Biashara Ndogo na za Kati (SMEs): SMEs zina jukumu muhimu katika kukuza biashara na ukuaji wa uchumi. Tanzania inapaswa kuweka kipaumbele katika kutoa msaada unaolengwa na motisha kwa SMEs, ikiwa ni pamoja na upatikanaji wa fedha, mafunzo na teknolojia. Kwa kuziwezesha SMEs kushiriki katika biashara ya kimataifa, Tanzania inaweza kuongeza ushindani wake wa mauzo ya nje na kuchangia katika uundaji wa ajira na kupunguza umaskini.
8. Uwekezaji katika rasilimali watu: Wafanyakazi wenye ujuzi ni muhimu kwa ajili ya kuendesha viwanda vinavyoelekeza mauzo ya nje. Tanzania inapaswa kuwekeza katika programu za elimu na mafunzo ya ufundi stadi zinazoendana na mahitaji ya sekta ya biashara. Kwa kuwapa watu binafsi ujuzi, maarifa, na uwezo wa ujasiriamali, Tanzania inaweza kukuza nguvu kazi inayokidhi matakwa ya uchumi wa dunia unaokua kwa kasi.
9. Ufadhili wa Mauzo ya Nje: Upatikanaji wa ufadhili wa bei nafuu na unaonyumbulika ni muhimu kwa biashara zinazolenga mauzo ya nje. Tanzania inapaswa kujitahidi kuanzisha mbinu maalum za kufadhili mauzo ya nje, kama vile mashirika ya mikopo ya nje au benki zinazoagiza bidhaa nje, ambazo hutoa masuluhisho ya kifedha yaliyowekwa ili kusaidia wauzaji bidhaa nje. Kwa kushughulikia mapengo ya ufadhili, Tanzania inaweza kuwawezesha wafanyabiashara kuchangamkia fursa za mauzo ya nje na kupanua uwepo wao wa soko.
10. Kuimarisha Ubia kati ya Sekta ya Umma na Sekta Binafsi (PPPs): Ushirikiano kati ya serikali na sekta binafsi ni muhimu katika kukuza uwajibikaji wa biashara. Tanzania inapaswa kuweka mazingira wezeshi kwa PPPs, kuhimiza juhudi za pamoja katika maendeleo ya miundombinu inayohusiana na biashara, uundaji wa sera, na kujenga uwezo. Kwa kutumia utaalamu na rasilimali za sekta zote mbili, Tanzania inaweza kuendesha ukuaji endelevu wa biashara na kuhakikisha uwajibikaji wa wadau wote wanaohusika.
Kwa kutekeleza mambo haya kumi, Tanzania inaweza kuanza safari ya kuleta mageuzi kuelekea kufikia usawa wa biashara katika masuala ya mauzo ya nje na uagizaji wa bidhaa kutoka nje. Inahitaji mbinu ya kina ambayo inashughulikia utawala, miundombinu, kujenga uwezo, upatikanaji wa soko, na msaada wa kifedha. Kwa juhudi za pamoja na kujitolea kutoka kwa wadau wote, Tanzania inaweza kufungua uwezo wake wa kibiashara, kukuza ustawi wa kiuchumi, na kuboresha ustawi wa raia wake.
