*Binti Phila Ndwandwe: Akili Kubwa aliyochagua kufa kuliko kumtumikia Kaburu!*
Kwa nini usife?
Ukifa utaacha nini?
Maswali ya namna hii hujiuliza watu wema
Denis Mpagaze
Kipindi cha Ubaguzi wa Rangi Afrika ya Kusini, mwanadada Phila Ndwandwe alikataa kuishi katika jamii ambayo mwenyeji aliishi kama ngedere na mgeni kama malaika, mgeni alikuwa huru kuua na mwenyeji huru kufa, jamii ambayo mwenyeji alipangiwa cha kusema na mgeni alipanga nani aseme nini, lini, na wakati gani, jamii ambayo mgeni alifikiri kwa niaba ya mwenyewe na mwenyeji alitenda kama msukule. Phila akaamua kungia msituni kumpinga kaburu kwa vitendo, akatendwa vibaya, wakamkata matiti, wakamtoboa macho, wakampiga risasi akafa na kuacha mtoto wa miezi miwili akililia nyonyo! Phila alikufa kishujaa, je na wewe unasababu ya kufa? Ukifa utaacha nini?
Habari za apartheid kila mtu anazijua, lakini mashujaa walijitoa kupambana na apartheid si kila mtu anayajua,hasa kama ulikuwa busy kuchora grasshopper shuleni! Mbali na Nelson Mandela aliyefungwa jela miaka 27 na Steve Biko aliyefia gerezani kwa kipigo, ni huyu shujaa wa kike; Phila Ndwandwe . Mwaka 1985 ,huyu binti akiwa chuoni alijiunga na Umkhonto we Sizwe yaani Mkuki wa Taifa, kikundi kilichoanzishwa na akina Mandela baada ya lile tukio la mauaji ya Sharpeville. Lengo ilikuwa ni kwenda kuwachoma mkuki makaburu! Baada ya kuanzisha kikundi hicho Mandela alitupwa jela. Walimfunga Mandela la fikra zake ziliendelea kuchipuka mpaka watoto wa juzi kama kina Phila wakazisimamia.
Makao makuu ya Mkuki wa Taifa yalikuwa Swaziland kwa sababu makaburu walitangaza hicho ni kikundi cha ugaidi hivyo kila aliyejulikana alikuwa halali yao. Hata Phila na wenzake walikua arrested. Phila akaachiwa kwa masharti ya kuwa kibaraka wa makaburu. Akawa amepata mwaya wa kukimbilia Swaziland kuwajoin wenzake. Akiwa SwaziIand, Phina alikwenda kula mafunzo ya vita vya msituni huko wa Angola kwa Savimbi na kurudi kuliamsha dude! Aliongoza mashambulizi mengi ya vituo vya polis na kuchukua silaha na pesa! Binti akawa tishio kwa makaburu Afrika na Duniani kote! Aliwapunguza usipime!
Phina alikuwa binti mahiri kuanzia msituni mpaka chumbani. Ujasiri wake, akili zake na urembo aliojaaliwa vilimvutia bosi Bheki Mabuza, kada mwezake wakaishi pamoja na mwaka 1988 walipata mtoto wa kiume, wakamuita jina lake Thaban yaani Gift of God. Phila alibeba mtoto mgongoni, bunduki begani na mume kifuani kuonyesha yeye ni mwanamke shupavu tena wa kiafrika. Mwanamke wa kifrika ni maarufu kwa kubeba mtoto mgongoni, mzigo wa kuni kichwani, kidumu cha maji mkononi, mimba tumboni na nyuma yake ni baba akimfuata nyuma taratibu! Haya yako vijijini, mjini ni ubakaji wa haki za binadamu. Phila hakusubiri awezeshwe ndipo aweze! Siku hizi wako busy na insta, wahtsapp haivutii sana, chips kuku na bongoflava, wakisubiri kuwezeshwa. Ajabu!
Siku moja Phila aliaga kwenda mkutanoni ndo ikawa ntolee! Hakurudi tenaaa! Ilikuwa 1988 hiyo. Kumbe alitekwa na magorila wenzake walioungana na makaburu na kupelekwa Kwazulu Natal kufa. Kutoweka kwake kukawa njaa kwa mtoto wake aliyelia nyonyo, huzuni kwa baba kukosa mke, simanzi kwa wazazi kupoteza mtoto na pengo msituni kumkosa kamanda. Kuna wakati wazazi wake walipokea taarifa za mtoto wao kwamba alikimbilia Tanzania. Pamoja na kuishi kwa matumaini wakimsubiri mwanao walikuja kuambulia fuvu liliotoboka kwa risasi.
Ilikuwa hivi. Mandela alivyoukwaa urais wa South aliendesha nchi kwa samehe saba mara sabini. Aliishangaza dunia. Hata mimi alinishangaza mpaka nikaamini kumbe si kila binadamu alitoka mavumbini, wengine walishuka moja kwa moja kutoka mbinguni. Yaani mtu umefungwa jela miaka 27, umepigwa baridi mpaka ukapata kifua kikuu, familia yako ikavurugika, mke wako wakaoa halafu eti unasamehe! How? Walahi Mandela hakuwa binadamu wa kawaida.
Siku moja polisi alimtandika teke takatifu, Mandela akaanguka chini, akainuka huku akijifuta mvumbi halafu akauliza ,vipi kiatu chako hakijaharibika? Pamoja na kuambiwa visasi ni kazi ya Mungu lakini kwanza ndiyo tunaongoza kwa visasi!
Kupitia tume ya UKWELI NA MARIDHIANO aliyoianzisha Mandela wahalifu na waliokimbia nchi walianza kurudi.Walipewa nafasi ya kutubu na kusamehewa. Naposema kutubu nadhani unanielewa. Unataja dhambi zako zote! Ni kupitia tume hiyo wale askari waliomuua Phila walijitokeza hadharani, wakaungana na wazazi wa Phila, maafisa wa serikali, yule mtoto wa Phila aliyeachwa akiwa na miezi miwili sasa alikuwa na miaka nane, wakaelekea Phina alikofukiwa. Wakati muuaji anachimba kutafuta mabaki ya Phila alisema, “She was very brave, very brave.”
Anasema pamoja na mateso yote waliyompa Phila kamwe hakusaliti mtu. Walivyoona hakuna jibu wakaamua kumuua tu. Wauaji walisimulia walivyomvua nguo Phila, wakampiga Phila, wakamtoboa, wakamkata matiti Phila, wakamtoboa macho Phila, wakamchimbia kaburi Phila, wakatupia kaburini akiwa hai Phila, wakampiga kitu kizito kichwani Phila, akapiga magoti Phila, wakampiga risasi ya kichwa Phila, wakamfukia Phila, wakamtupia na chupa za bia walizokuwa wanakunywa, Phila akalala Kaburini. Mama wa Phila machozi yakamdondoka na kusema, “Tulimsubiri sana mtoto wetu tukijua atarudi kumbe alikuwa hapahapa akiteseka namna hii? Na akazikwa karibu na tunapoishi tusijue? Wala hata fununu kweli?
Mabaki ya Phina yalionekana akiwa amejifunga plastic begs kuzunguka kiuno kuonyesha liheshimu na kujali mali za mume wake. Katika zile siku kumi za mateso, Phili alivuliwa nguo zake zote, akabaki uchi wa nyama, binti wa miaka 23 tu uchi mbele ya wavuta bangi. Hivi kweli yalimuacha salama hayo majitu? Aliteseka sana binti yule lakini kamwe hakutoa siri. Aling’atwa na mbwa lakini hakutaja, walimwaga makaa ya moto Phina akakanyagishwa lakini hakuwataja magorila wenzake. Binti alipitia mateso! Mwenzangu mumeo anarudi usiku wa manane unatangaza kwamba unapitia mateso. Hivi mateso unayajua au unayasikia? Siyo kila mwanaume anayerudi usiku ametoka Sodoma na Gomorah, wengine wametoka kusaka pesa ili upendeze. Sifa ya mwanamke kupendeza, mwanaume kazi. Acha siku hizi ambapo vijana kuombaomba vocha kwa wadada badala ya kupiga kazi, mtaolewa.
Wauaji wake wasamehewa. Tarehe 12 mwezi Machi 1997 taifa zima la Afrika Kusini liliungana katika ibada ya kuzika upya mabaki ya mwili wa Phila huko KwaZulu Natal, kwenye shamba la Elandkop walikozikwa mashujaa wengine. Nelson Mandela alikuwepo na alisimama nyuma ya mtoto wa marehemu.Kupitia msamaha wazazi wa Phila walionana na mjukuu wao na Mandela akasema hicho ndicho nilichomaanisha nilipoanzisha tume ya msamaha. Waliopotezana wakutuna, wagange yajayo! Tazama ilivyo vema na kupendeza ndugu wakikutana na kukaa pamoja.
Kwa nini usife?
Ukifa utaacha nini?
Maswali ya namna hii hujiuliza watu wema
Denis Mpagaze
Kipindi cha Ubaguzi wa Rangi Afrika ya Kusini, mwanadada Phila Ndwandwe alikataa kuishi katika jamii ambayo mwenyeji aliishi kama ngedere na mgeni kama malaika, mgeni alikuwa huru kuua na mwenyeji huru kufa, jamii ambayo mwenyeji alipangiwa cha kusema na mgeni alipanga nani aseme nini, lini, na wakati gani, jamii ambayo mgeni alifikiri kwa niaba ya mwenyewe na mwenyeji alitenda kama msukule. Phila akaamua kungia msituni kumpinga kaburu kwa vitendo, akatendwa vibaya, wakamkata matiti, wakamtoboa macho, wakampiga risasi akafa na kuacha mtoto wa miezi miwili akililia nyonyo! Phila alikufa kishujaa, je na wewe unasababu ya kufa? Ukifa utaacha nini?
Habari za apartheid kila mtu anazijua, lakini mashujaa walijitoa kupambana na apartheid si kila mtu anayajua,hasa kama ulikuwa busy kuchora grasshopper shuleni! Mbali na Nelson Mandela aliyefungwa jela miaka 27 na Steve Biko aliyefia gerezani kwa kipigo, ni huyu shujaa wa kike; Phila Ndwandwe . Mwaka 1985 ,huyu binti akiwa chuoni alijiunga na Umkhonto we Sizwe yaani Mkuki wa Taifa, kikundi kilichoanzishwa na akina Mandela baada ya lile tukio la mauaji ya Sharpeville. Lengo ilikuwa ni kwenda kuwachoma mkuki makaburu! Baada ya kuanzisha kikundi hicho Mandela alitupwa jela. Walimfunga Mandela la fikra zake ziliendelea kuchipuka mpaka watoto wa juzi kama kina Phila wakazisimamia.
Makao makuu ya Mkuki wa Taifa yalikuwa Swaziland kwa sababu makaburu walitangaza hicho ni kikundi cha ugaidi hivyo kila aliyejulikana alikuwa halali yao. Hata Phila na wenzake walikua arrested. Phila akaachiwa kwa masharti ya kuwa kibaraka wa makaburu. Akawa amepata mwaya wa kukimbilia Swaziland kuwajoin wenzake. Akiwa SwaziIand, Phina alikwenda kula mafunzo ya vita vya msituni huko wa Angola kwa Savimbi na kurudi kuliamsha dude! Aliongoza mashambulizi mengi ya vituo vya polis na kuchukua silaha na pesa! Binti akawa tishio kwa makaburu Afrika na Duniani kote! Aliwapunguza usipime!
Phina alikuwa binti mahiri kuanzia msituni mpaka chumbani. Ujasiri wake, akili zake na urembo aliojaaliwa vilimvutia bosi Bheki Mabuza, kada mwezake wakaishi pamoja na mwaka 1988 walipata mtoto wa kiume, wakamuita jina lake Thaban yaani Gift of God. Phila alibeba mtoto mgongoni, bunduki begani na mume kifuani kuonyesha yeye ni mwanamke shupavu tena wa kiafrika. Mwanamke wa kifrika ni maarufu kwa kubeba mtoto mgongoni, mzigo wa kuni kichwani, kidumu cha maji mkononi, mimba tumboni na nyuma yake ni baba akimfuata nyuma taratibu! Haya yako vijijini, mjini ni ubakaji wa haki za binadamu. Phila hakusubiri awezeshwe ndipo aweze! Siku hizi wako busy na insta, wahtsapp haivutii sana, chips kuku na bongoflava, wakisubiri kuwezeshwa. Ajabu!
Siku moja Phila aliaga kwenda mkutanoni ndo ikawa ntolee! Hakurudi tenaaa! Ilikuwa 1988 hiyo. Kumbe alitekwa na magorila wenzake walioungana na makaburu na kupelekwa Kwazulu Natal kufa. Kutoweka kwake kukawa njaa kwa mtoto wake aliyelia nyonyo, huzuni kwa baba kukosa mke, simanzi kwa wazazi kupoteza mtoto na pengo msituni kumkosa kamanda. Kuna wakati wazazi wake walipokea taarifa za mtoto wao kwamba alikimbilia Tanzania. Pamoja na kuishi kwa matumaini wakimsubiri mwanao walikuja kuambulia fuvu liliotoboka kwa risasi.
Ilikuwa hivi. Mandela alivyoukwaa urais wa South aliendesha nchi kwa samehe saba mara sabini. Aliishangaza dunia. Hata mimi alinishangaza mpaka nikaamini kumbe si kila binadamu alitoka mavumbini, wengine walishuka moja kwa moja kutoka mbinguni. Yaani mtu umefungwa jela miaka 27, umepigwa baridi mpaka ukapata kifua kikuu, familia yako ikavurugika, mke wako wakaoa halafu eti unasamehe! How? Walahi Mandela hakuwa binadamu wa kawaida.
Siku moja polisi alimtandika teke takatifu, Mandela akaanguka chini, akainuka huku akijifuta mvumbi halafu akauliza ,vipi kiatu chako hakijaharibika? Pamoja na kuambiwa visasi ni kazi ya Mungu lakini kwanza ndiyo tunaongoza kwa visasi!
Kupitia tume ya UKWELI NA MARIDHIANO aliyoianzisha Mandela wahalifu na waliokimbia nchi walianza kurudi.Walipewa nafasi ya kutubu na kusamehewa. Naposema kutubu nadhani unanielewa. Unataja dhambi zako zote! Ni kupitia tume hiyo wale askari waliomuua Phila walijitokeza hadharani, wakaungana na wazazi wa Phila, maafisa wa serikali, yule mtoto wa Phila aliyeachwa akiwa na miezi miwili sasa alikuwa na miaka nane, wakaelekea Phina alikofukiwa. Wakati muuaji anachimba kutafuta mabaki ya Phila alisema, “She was very brave, very brave.”
Anasema pamoja na mateso yote waliyompa Phila kamwe hakusaliti mtu. Walivyoona hakuna jibu wakaamua kumuua tu. Wauaji walisimulia walivyomvua nguo Phila, wakampiga Phila, wakamtoboa, wakamkata matiti Phila, wakamtoboa macho Phila, wakamchimbia kaburi Phila, wakatupia kaburini akiwa hai Phila, wakampiga kitu kizito kichwani Phila, akapiga magoti Phila, wakampiga risasi ya kichwa Phila, wakamfukia Phila, wakamtupia na chupa za bia walizokuwa wanakunywa, Phila akalala Kaburini. Mama wa Phila machozi yakamdondoka na kusema, “Tulimsubiri sana mtoto wetu tukijua atarudi kumbe alikuwa hapahapa akiteseka namna hii? Na akazikwa karibu na tunapoishi tusijue? Wala hata fununu kweli?
Mabaki ya Phina yalionekana akiwa amejifunga plastic begs kuzunguka kiuno kuonyesha liheshimu na kujali mali za mume wake. Katika zile siku kumi za mateso, Phili alivuliwa nguo zake zote, akabaki uchi wa nyama, binti wa miaka 23 tu uchi mbele ya wavuta bangi. Hivi kweli yalimuacha salama hayo majitu? Aliteseka sana binti yule lakini kamwe hakutoa siri. Aling’atwa na mbwa lakini hakutaja, walimwaga makaa ya moto Phina akakanyagishwa lakini hakuwataja magorila wenzake. Binti alipitia mateso! Mwenzangu mumeo anarudi usiku wa manane unatangaza kwamba unapitia mateso. Hivi mateso unayajua au unayasikia? Siyo kila mwanaume anayerudi usiku ametoka Sodoma na Gomorah, wengine wametoka kusaka pesa ili upendeze. Sifa ya mwanamke kupendeza, mwanaume kazi. Acha siku hizi ambapo vijana kuombaomba vocha kwa wadada badala ya kupiga kazi, mtaolewa.
Wauaji wake wasamehewa. Tarehe 12 mwezi Machi 1997 taifa zima la Afrika Kusini liliungana katika ibada ya kuzika upya mabaki ya mwili wa Phila huko KwaZulu Natal, kwenye shamba la Elandkop walikozikwa mashujaa wengine. Nelson Mandela alikuwepo na alisimama nyuma ya mtoto wa marehemu.Kupitia msamaha wazazi wa Phila walionana na mjukuu wao na Mandela akasema hicho ndicho nilichomaanisha nilipoanzisha tume ya msamaha. Waliopotezana wakutuna, wagange yajayo! Tazama ilivyo vema na kupendeza ndugu wakikutana na kukaa pamoja.
