Mapendekezo ya Mabadiliko ya Mfumo wa Kodi

[CripWalkin' Nephew]

Ninaomba kuwasilisha mapendekezo ya mfumo wa kodi Tanzania. Kwa kuanzia, mimi ninaishi jimbo la Ohio nchini Marekani kwa miaka takriban 20 sasa. Nimeuangalia mfumo wa Marekani wa kukusanya kodi na ninaona unaweza kuwa na faida na manufaa kwetu kama tukautengeneza kwa mahitaji yetu.

Kwanza, ili kuweza kukusanya kodi na takwimu zingine, kila raia wa Marekani lazima awe na namba ya "ustawi wa jamii" (social security number). Watoto wakizaliwa hospitalini, wafanyakazi wa ustawi wa jamii wako katika kila hospitali kuanzisha utaratibu wa kuwapatia social security numbers zao. Huwezi kuanzisha biashara, kumpeleka shule mwanao, kufungua account ya benki, kufanya kazi, na kadhalika bila kuwa nayo. Tunaweza kufanya hivyo Tanzania kwa kufuata mfumo kama huo. Social security numbers ndio zinazotumika kukusanya kodi za mapato kwa kila mwananchi. Tunaweza kuanzisha sera kuwa huwezi kupata huduma zozote serikalini kama kuanzisha biashara, kufungua account ya benki yoyote, au kutofanya huduma kama ya MPESA kama hujajisajili kupata social security number yako.

Pili, kuanzisha mfumo mpya wa kutoza kodi kutokana na wanapoishi raia. Kwa mfano tukianzia na mkoa wa Dar es salaam, tuanzishe mfumo wa vitongoji (mfano Upanga, Oyster bay, Sinza, Magomeni, Mbezi nk) na kila kitongoji kiwe na zip code yao. Kwa hiyo, anuani za makazi za raia inaweza kuwa kama hivi (43123 inakuwa ni zip code ya Upanga):-

CripWalkin' Nephew
911 Kibasila Road,
Upanga, Dar es salaam 43123

Tatu, kila kitongoji kinakuwa na serikali yao. Kwahiyo, serikali ya kitongoji (ikiongozwa na meya wao) wanakuwa wasimamizi wakuu wa mipango ya maendeleo kama shule za serikali za vitongoji vyao, polisi, vituo vya zimamoto, huduma za dharura (911), barabara, hospitali, huduma za kijamii, kuleta wawekezaji wa viwanda na biashara, nk). Watapata wapi fedha za maendeleo? Tazama kipengele cha nne.

Nne, mfumo mzima wa TRA wa kukusanya kodi ubadilishwe. Hapa ninapokaa (Pickerington, Ohio), tunatozwa kodi (na IRS - ni sawa na TRA) kutokana na kipato chako kama ifuatavyo:-

- Kodi ya serikali kuu (Federal government - ya Obama - kwa Tanzania inakuwa ni serikali ya Magufuli).
- Kodi ya jimbo ninaloishi (hapa inakuwa Ohio - kwa Tanzania inakuwa mkoa wa Dar es salaam).
- Kodi ya mji ninaoishi (hapa inakuwa Columbus. Pickerington ni kitongoji cha jiji la Columbus - kwa
Tanzania inakuwa jiji la Dar es salaam).
- Kodi ya kitongoji (hapa inakuwa ni Pickerington - kwa Tanzania inakuwa Upanga, Manzese, Sinza, nk).
- Kodi ya ustawi wa jamii (social security tax - hii ni kodi ya kukusaidia kujikimu na maisha ukifikisha
umri wa kustaafu kazi - hapa ni maka 65).
- Kodi ya matibabu ya wastaafu (Medicare/Medicaid - kusaidia wastaafu na wazee/senior citizens
kuweza kulipia gharama za matibabu).

Mfumo wa IRS wa kukusanya kodi uko kwenye kila sehemu ya biashara ama sehemu yoyote yanapopatikana au yanapoingia mapato. Kwahiyo, kila serikali kuanzia serikali kuu, ya jimbo/mkoa, ya mji, na ya kitongoji inapata fedha kutokana na kodi ya wakazi wao kuweza kuendesha mambo mbalimbali ya maendeleo. Kila kitongoji kina haki yake ya kuongoza inayoendana na matakwa ya wakazi wa kitongoji hicho. Kazi ya serikali kuu ni kutoa miongozo ya jumla, kulinda mipaka ya taifa, mifumo ya barabara za kitaifa (interstate highways), nk.

Katika kila mfumo kuna mazuri na mabaya yake. Kwenye vitongoji ambavyo wakazi wake wana vipato vikubwa (mfano - Oysterbay na Upanga), serikali za vitongoji vyao zitakuwa na uwezo zaidi kutokana na kukusanya mapato zaidi. Kwahiyo shule zao zinakuwa na fedha nyingi za kuziendesha na kwa kiwango kikubwa zitakazofanya vizuri zaidi kimasomo, polisi wao watalipwa vizuri zaidi, barabara na shughuli nyingine za kijamii zinakuwa nzuri zaidi. Kwahiyo ni kazi ya viongozi wa vitongoji vya watu wa kipato cha chini kuvutia wawekezaji ili waweze kuleta ajira zaidi katika vitongoji vyao, ambazo zitaleta mapato zaidi ya kodi. Ndio maana ukiwa unatafuta mahali pa kuishi au kununua nyumba, unaangalia ripoti zote za hiyo sehemu (zip code) kuanzia takwimu za usalama wa raia, huduma za kijamii, kodi, nk kabla hujafanya maamuzi.

Nafikiri kwa kujaribu kujifunza wanavyofanya waliofika mbali kimaendeleo na kuubadilisha kukidhi mahitaji wa jamii yetu, tunaweza kuwa na mfumo ambao utawasaidia wananchi wote. Tunaweza kuanzia na jiji la Dar es salaam na kuangalia kama utaleta mabadiliko.

Nawasilisha.

 

[Mr Hero]

Mkuu kabla sijaendelea kuchangia uzi huu, naomba nikuulize swali dogo tu, je mara ya mwisho umeishi Tz japo kwa miezi 2 tu ilikuwa lini?

 

[CripWalkin' Nephew]

Ninakuja nyumbani karibu kila miaka miwili kwa muda wa miezi miwili (2014 ni mara ya mwisho).

 

[Ngongo]

Nadhani hiyo Social security number huku Tanzania inaitwa TIN au ukipenda Tax Identification number labda tuanzie hapo.

 

[KikulachoChako]

Mkuu huu ushauri ni mzuri sana na mimi binafsi sina pingamizi nao....isipokuwa bado hujajua matatizo ya nchi yetu...pamoja na matatizo ya ukusanyaji kodi katika nchi yetu lakini tatizo kubwa lipo kwenye matumzi ya kodi....kamwe huwezi kuendelea kama taifa ikiwa asilimia kubwa ya mapato ya nchi yanakwenda kwenye posho na mishahara mikubwa ya viongozi......viongozi wanatumia jasho letu kuishi maisha ya anasa na ya kifahari kama vile viongozi wa nchi tajiri....hali ya kuwa nchi yetu inachangamoto nyingi zinazohitaji utatuzi kupitia kodi zetu kama vile huduma mbovu za afya...na miundo mbinu mibovu.....

Hivi majuzi tu tumesikia kashfa mbali mbali za watu tuliowapa mamlaka ya kukusanya kodi zetu wakiwa wamejilimbikizia utajiri wa kutisha na baadhi yao wamekutwa na kodi zetu nyingi kwenye viroba....kwa kweli inauma sana...

 

[CripWalkin' Nephew]

KikulachoChako, nimekuelewa vizuri kabisa. Kitu kinachonipa imani kwamba huu mfumo niliouweka hapa unaweza kufanikiwa ni kwamba haupo sehemu moja (centralized). Ni jukumu kubwa la wananchi wa vitongoji vyao kuratibu matumizi ya kodi zao na kuwe na uwazi wa wapi kodi zao zinatumika. Mwisho wa siku ni wananchi wanakuwa watchdogs wa matumizi ya fedha kwenye vitongoji vyao. Ninaelewa wizi na ubadhirifu hautaondolewa kabisa, lakini utaweza kupunguzwa kwa kiasi kikubwa.

 

[Kaundime2]

kodi ya kichwa TZ haiwezekani tena, ilifutwaga kitambo

 

[CripWalkin' Nephew]

Kaundime2, naomba kuuliza. Kwanini haiwezekani tena?

 

[LESIRIAMU]

Tanzania ina vyanzo vingi vya mapato kuliko Marekani, tatizo wataalam wa uchumi wamezowea ku copy na ku paste budget za nyuma. Wanabaki kwenye sigara na bia tu.
Kwa mfano kwenye motor vehcle license wanapoteza makusanyo mengi sana kwani mitambo mingi hailipi na inatumia barabara. Wangeweka hii tozo kwenye mafuta hata senti 50 kwa lita wangepata makusanyo makubwa sana.
Wakipunguza VAT kila mtu atalipa, tuna mbuga za wanyama, milima na vivutio vingi jamaa wamevikalia tuu.bandari hatutaki kuwa na ndege zetu, reli wameua. Shidaaa

 

[KikulachoChako]

KikulachoChako, nimekuelewa vizuri kabisa. Kitu kinachonipa imani kwamba huu mfumo niliouweka hapa unaweza kufanikiwa ni kwamba haupo sehemu moja (centralized). Ni jukumu kubwa la wananchi wa vitongoji vyao kuratibu matumizi ya kodi zao na kuwe na uwazi wa wapi kodi zao zinatumika. Mwisho wa siku ni wananchi wanakuwa watchdogs wa matumizi ya fedha kwenye vitongoji vyao. Ninaelewa wizi na ubadhirifu hautaondolewa kabisa, lakini utaweza kupunguzwa kwa kiasi kikubwa.

Mkuu kwa kiasi kikubwa nakubaliana na mapendekezo yako kwani ni yenye malengo mazuri na yenye ustawi bora kwa taifa letu....lakini kwa jinsi ninavyo ufahamu ubinafsi wa watawala wetu sidhani kama wataweza kuupitisha achilia mbali kuufikiria kwa kuwa tu mpango hu umelenga kuunufaisha umma kwa ujumla....na hapo ndipo kwenye mizizi ya tatizo ya viongozi wengi wa kiafrika....

Pamoja na kuwa nchi za ulaya wana mifumo mizuri ya kiutawala lakini kikubwa kinachowafanya wastawi ni uzalendo walionao wananchi wao kwa mataifa yao na viongozi wao kwa ujumla....

 

[nyabhingi]

hii nimeipenda lakini ni kama inaestablish utawala kamili,ukiifatilia kwa undani ni kama utawala wa majimbo,lengo ni jema lakini ccm hawawezi kukubaliana na sera iliyokaa kichademachadema...good idea though.

 

[EMMYGUY]

Hoja ni nzuri sana kiukweli, ila ni ngumu sana kwa nchi yetu kufikia katika hiyo hatua maana wenye kuneemeka wameshakuwa ni wale wenye nyadhifa za juu ndio maana mfumo unaofanywa na serikali yetu wamekuwa wakiendelea nao maana bila kufanya vile watakuwa kwenye sehemu/hatua mbaya sana.

 

[CripWalkin' Nephew]

KikulachoChako na nyabhingi, hapo mmegusia kitu muhimu sana. Inabidi mfumo mzima wa utawala ubadilishwe na hapo ndipo itakuwa tatizo. Nguvu za serikali lazima zipunguzwe na zielekezwe kwenye majimbo na vitongoji. Ndio maana serikali ya Obama haiwezi kuingilia mifumo ya kibiashara, viwanda, huduma za kijamii, nk ya majimbo na vitongoji. Kila jimbo linajitegemea kivyake ingawa wote wako kwenye nchi moja. Kila jimbo lina bajeti zao kutokana na vyanzo vya kodi na jinsi ya kuvutia biashara na viwanda kuongeza ajira. Wanafanya vitu kama kuwapa ahueni au kufuta kodi kwa makampuni kuanzisha biashara majimboni mwao, kupunguza kodi kwa wananchi, nk. Nafikiri ni miongoni mwa mapendekezo ya tume ya Warioba kama sijakosea kupunguza nguvu ya serikali kuu.

 

[KikulachoChako]

KikulachoChako na nyabhingi, hapo mmegusia kitu muhimu sana. Inabidi mfumo mzima wa utawala ubadilishwe na hapo ndipo itakuwa tatizo. Nguvu za serikali lazima zipunguzwe na zielekezwe kwenye majimbo na vitongoji. Ndio maana serikali ya Obama haiwezi kuingilia mifumo ya kibiashara, viwanda, huduma za kijamii, nk ya majimbo na vitongoji. Kila jimbo linajitegemea kivyake ingawa wote wako kwenye nchi moja. Kila jimbo lina bajeti zao kutokana na vyanzo vya kodi na jinsi ya kuvutia biashara na viwanda kuongeza ajira. Wanafanya vitu kama kuwapa ahueni au kufuta kodi kwa makampuni kuanzisha biashara majimboni mwao, kupunguza kodi kwa wananchi, nk. Nafikiri ni miongoni mwa mapendekezo ya tume ya Warioba kama sijakosea kupunguza nguvu ya serikali kuu.

Shukrani ndugu nimekuelewa sana...

 

[Lumelondingu]

Mleta uzi kwanza nakupongeza kwa kufikiria kwako. Ila kabla ya kutamani kuubadilisha mfumo wetu wa kikodi sharti tubaini mapungufu yake, changamoto za kimfumo na kisera zilizopo ndipo tuje na mapendekezo kama haya yako.
Mimi naona mfumo wetu wa kodi kuulinganisha na nchi kama marekani kwa sasa bado kwa sababu zifuatazo:
1. tax compliance level kwa nchi za ulaya na marekani ni kubwa sana ndio maana jukumu kubwa kama hili la kodi(kodi za serikali kuu) linashushwa chini mpaka kwenye majimbo na vitongoji tofauti sana na nchi kama yetu ambayo wananchi walio wengi hata kodi waona ni kitu kibaya na wengi wako tayari hata kukwepa inapobidi
2. Civil register ya nchi za ulaya na marekani ni more efficient kiasi cha kwamba ni rahisi tuu kumtambua mtu anapokaa na shughuli anayofanya na regester hiyo ndio inayoangalia mabadiliko ya watu. Ninaimani ya kwamba register hii imeunganishwa na business register ili kurahisisha ukusanyaji wa kodi ya serikali kuu na zile za mitaa. kitu kama hiki hapa kwetu ni kigumu mno, tunajitahidi tumeanzisha wakala anaitwa RITA na mkakati wake unaoitwa (CRVS) ambao unalo lengo la pasiwepo mtu asosajiriwa hata mmoja ifikapo mwaka 2021kwa usajiri unaohusu vizazi, ndoa, talaka na vifo. Kwa takwimu za 2015 zaidi ya 80% ya watanzania hawana vyeti vya kuzaliwa(source: The guardian la tarehe 24th Septemba 2015) kwa changamoto hizi hata ukileta hiyo kadi itadoda tuu haitakuwa na manufaa sana(Social security card ya USA)
3. Asilimia kubwa ya nchi yetu ni unsurveyed kwa hiyo bado hata exact utambuzi ni mgumu mno kwa sababu hiyo. Na mifumo yetu ya uangaji majengo bado haiko imara vya kutosha labda kama mtu umepanga NHC angalau kidogo.
4. Miji mikubwa kama mwanza, dar na Arusha tuu ndio inayochangia kwa kiasi kikubwa kikodi zaidi ya asilimia 80, kwingineko hali za kipato na kimaisha ni ngumu zaidi sana ni maeneo ya vijijini ambako wanategemea kilimo cha jembe la mkono. Hivyo mtu akipendekeza kodi ya kimajimbo aangalie pia na mgawanyo wa mambo kwa sasa ambayo lazima kisiasa utakuwa na matatizo makubwa sana (kuna mikoa itakosa hela za maendeleo kabisaa)
Kwa mfumo uliopo wa kikodi mimi naona unakidhi, changamoto ziko ila kama pakiwa na mashirikiano mazuri kati ya TRA, polisi, halimashauri za wilaya na majiji, watu waelimishwe kutoa kodi bila shuruti na kodi ikitumika ipasavyo tena kwa uwazi zaidi mpaka kwenye mitaa na vitongoji nafikiri tunaweza kukusanya kodi zaidi ya hapa pamoja na changamoto nilizoziainisha hapo juu.

Wasalaam,
Lumelondingu

 

[CripWalkin' Nephew]

Nashukuru Lumelondingu kwa kuchangia kwa uzito hoja hii. Umeiweka kwa ufasaha zaidi changamoto ya kuweka mapendekezo niliyoyaweka. Kipengele chako cha tatu kimenipa upeo wa kuelewa ugumu wa kuweka mfumo kama huu.
Labda nitoe mfano huu wa Marekani. Sina uhakika kama ilifanyika kwa kukusudia ama kwa bahati tu, ni kwamba hamna jimbo moja lililohodhi biashara na viwanda vyote. Nina maana ya kwamba kila kitu hakipo majimbo makubwa tu (Texas, California, New York, etc). Majimbo makubwa kwa maana ya takwimu za watu, ukubwa wa jimbo na ukubwa wa GDP. Kila kitu nikiwa na maana ya makazi ya makampuni makubwa na viwanda. Yako yametawanyika kila jimbo. Tofauti na Tanzania ambapo makampuni yote makubwa kwa kiasi kikubwa yapo Dar es salaam tu. Kwahiyo mzunguko wa fedha karibu wote upo hapo na ajira zote ziko hapo. Inafanya mikoa mingi kutokuwa na vyanzo vingi vya ajira na kodi.
Ndio maana magavana wa majimbo wanafanya kila juhudi kuwavutia wawekezaji kuleta biashara, viwanda, na ajira majimboni mwao ili kuleta ajira na maendeleo.

 

[macho_mdiliko]

Mleta uzi kwanza nakupongeza kwa kufikiria kwako. Ila kabla ya kutamani kuubadilisha mfumo wetu wa kikodi sharti tubaini mapungufu yake, changamoto za kimfumo na kisera zilizopo ndipo tuje na mapendekezo kama haya yako.
Mimi naona mfumo wetu wa kodi kuulinganisha na nchi kama marekani kwa sasa bado kwa sababu zifuatazo:
1. tax compliance level kwa nchi za ulaya na marekani ni kubwa sana ndio maana jukumu kubwa kama hili la kodi(kodi za serikali kuu) linashushwa chini mpaka kwenye majimbo na vitongoji tofauti sana na nchi kama yetu ambayo wananchi walio wengi hata kodi waona ni kitu kibaya na wengi wako tayari hata kukwepa inapobidi
2. Civil register ya nchi za ulaya na marekani ni more efficient kiasi cha kwamba ni rahisi tuu kumtambua mtu anapokaa na shughuli anayofanya na regester hiyo ndio inayoangalia mabadiliko ya watu. Ninaimani ya kwamba register hii imeunganishwa na business register ili kurahisisha ukusanyaji wa kodi ya serikali kuu na zile za mitaa. kitu kama hiki hapa kwetu ni kigumu mno, tunajitahidi tumeanzisha wakala anaitwa RITA na mkakati wake unaoitwa (CRVS) ambao unalo lengo la pasiwepo mtu asosajiriwa hata mmoja ifikapo mwaka 2021kwa usajiri unaohusu vizazi, ndoa, talaka na vifo. Kwa takwimu za 2015 zaidi ya 80% ya watanzania hawana vyeti vya kuzaliwa(source: The guardian la tarehe 24th Septemba 2015) kwa changamoto hizi hata ukileta hiyo kadi itadoda tuu haitakuwa na manufaa sana(Social security card ya USA)
3. Asilimia kubwa ya nchi yetu ni unsurveyed kwa hiyo bado hata exact utambuzi ni mgumu mno kwa sababu hiyo. Na mifumo yetu ya uangaji majengo bado haiko imara vya kutosha labda kama mtu umepanga NHC angalau kidogo.
4. Miji mikubwa kama mwanza, dar na Arusha tuu ndio inayochangia kwa kiasi kikubwa kikodi zaidi ya asilimia 80, kwingineko hali za kipato na kimaisha ni ngumu zaidi sana ni maeneo ya vijijini ambako wanategemea kilimo cha jembe la mkono. Hivyo mtu akipendekeza kodi ya kimajimbo aangalie pia na mgawanyo wa mambo kwa sasa ambayo lazima kisiasa utakuwa na matatizo makubwa sana (kuna mikoa itakosa hela za maendeleo kabisaa)
Kwa mfumo uliopo wa kikodi mimi naona unakidhi, changamoto ziko ila kama pakiwa na mashirikiano mazuri kati ya TRA, polisi, halimashauri za wilaya na majiji, watu waelimishwe kutoa kodi bila shuruti na kodi ikitumika ipasavyo tena kwa uwazi zaidi mpaka kwenye mitaa na vitongoji nafikiri tunaweza kukusanya kodi zaidi ya hapa pamoja na changamoto nilizoziainisha hapo juu.

Wasalaam,
Lumelondingu

Changamoto ulizoandika nyingine ni uzembe tu. Kwa mfano hii ya social security number. Nadhani Tanzania tukidhamiria hatutashindwa kujua raia wetu wote kwa majina na kila mmoja awe na social security number yake na kitambulisho. Hili linahitaji commitment na funds ambazo nina uhakika tunazo kama tutaamua. Nikija kwenye mada ya thread. Sidhani kama itakuwa ni vizuri tu-copy and past kama ulivyo mfumo wa Marekani, bali inabidi tuufanyie marekebisho. Tatizo lipo kwenye CCM..... HAWATAKUBALI. Ili tuwe na system nzuri ya ukusanyaji na matumizi ya kodi unaowanufaisha raia ni LAZIMA tufanye marekebisho makubwa sana na yanayoumiza... tupunguze matumizi kwa kiasi kikubwa huku tukirudisha madaraka kwa wananchi. Wananchi wawe na nguvu ya kuchagua na kuondoa viongozi wao kwa urahisi na bila mizengwe. Na kupunguza matumizi kunaendenda na kuondoa vyeo na nyadhifa za kuteuliwa ambazo hazina faida eg wakuu wa mikoa na wilaya etc. Hapa tayari tunazungumzia katiba nzuri kuliko ile ya Warioba. Je CCM itakubali kujimaliza yenyewe?

 

[Mwanagenzi]

Kimsingi naunga mkono hoja ya kuwa na mfumo unaoweza kubaini kila raia na mgeni anayeishi nchini kwa lengo la kukusanya kodi. Kwa ufupi serikali imatakiwa ifanye yafuatayo:

1. Hakikisha miji na vijiji inapangwa na kila makazi au jengo linakuwa na anwani. (kwa sasa Dar imejitahidi sana kuwa na namba kwenye majengo mengi na majina ya mitaa).

2. Hakikisha kila raia au mgeni anayeishi nchini anatambuliwa kwa kuwa na namba ya utambulisho. Hapa tunaweza kuunganisha TIN na namba ya Kitambulisho cha Uraia na namba ya Kadi ya kupiga kura. Namba hii itakuwa na taarifa muhimu za mmiliki wa namba hii.

3. Hakikisha kwa kadri iwezekananvyo kila mtu (raia au mgeni) anafahamika anaishi wapi. Bila mtu kujulikana anaishi wapi anaweza asipewe huduma.

4. Hakikisha mkongo wa taifa wa mawasiliano unafika mahali pote nchi nzima.

Serikali iamue kutekelza hili suala/mkakati huu ndani ya miaka mitatu.

Ukisha kuwa na mfumo huu na anwani za kueleweka, utakuwa umepunguza matatizo mengi sana ikiwemo ya kupunguza au kuzuia uhalifu na wizi mdogo mdogo, kwani itakuwa rahisi sana kumkamata mhalifu/mtuhumiwa kwa muda mfupi.