Historia ya Sarafu Yetu Tanzania

[Kichuguu]

Nimesikia kuwa hivi karibuni, nchi zote za Afrika ya Mashariki zitatumia sarafu moja. Nimekuwa natafiti pole pole kutafuta picha za pesa tulizowahi kutumia hapa kwetu, nikaona nizitundike hapa kukumbushana tulikotoka. Kuna sarafu ambazo nimeshindwa kupata picha zake, lakini hata hivyo nadhani nimefanikiwa kwa zaidi ya asilimia 90 kukusanya ukweli kuhusu sarafu yetu. Najua kuwa hadithi hii ni ndefu sana, hata hivyo kama unataka kujua historia ya sarafu yetu jipe dakika kumi hivi kuisoma yote hapa; ni burudani ya aina yake.


Kabla ya mwaka 1884, nchi yetu ilikuwa inatumia sarafu moja ya Riyal iliyokuwa imetolewa na Sultan wa Zanzibar chini ya Sultani wa Oman. Sarafu za Riyal zilikuwa kama ifuatavyo

Riyal

Baada ya 1884, Zanzibar ilitumia sarafu za aina tatu kwa mpigo. Sarafu ya kwanza ilijulikana kama Maria Theresa Thaler iliyotolewa Italy, ilikuwa na sura ifuatayo.

Maria Theresa Saler

Sarafu ya pili ilikuwa ni rupia ya kihindi pamoja na visehemu vyake ambavyo vilikuwa vingi kidogo. Sehemu kubwa za rupia zilikuwa ni Anna, pice , robo rupia na nusu rupia:

1 Anna

1/4 rupee

1/2 rupee

1 rupee

Pesa hizi zilikuwa ngumu sana hasa kwa vile Anna ilikuwa na vipande vingine kama 1/12 ya Anna, 1/6 ya Anna, 1/4 ya Anna na kadhalika. Sikuweka picha za vipande hivi ingawa ninavyo.

Sarafu ya tatu ilikuwa inajulikana kama Zanzibari Rupee ambao kimsingi ilikuwa sawa na rupee ya kiingereza iliyokuwa ikutumika Kenya na Uganda. Sikupata picha yake.

Kwa upande wa bara, kuanzia mwaka 1884 ilikuwa inatumia Rupie za kijerumani. Rupie moja ilikuwa imegawanyika katika pesa 64. Neno la kiswahili "pesa" linatokana na sehemu hii ya rupie.

Pesa 1

Rupie 1

Mwaka 1891 ziliongezwa sarafu za robo rupie na za nusu rupie kama ifuatavyo.

1/4 rupie

1/2 rupie

Ilipofika mwaka 1893 ikaongezwa sarafu ya rupie 2 iliyoonekana kama ifuatavyo

2 Rupee

Sarafu zote hizo ziliendelea kutumika hadi mwaka 1904 ambapo sarafu ya rupie iligawanywa katika vipande mia moja (decimalization), kila kipande kikijulikana kama "heller." Neno la kiswahili "hela" limetokana na mgawanyo huo. Sarafu za
nusu heller na heller moja zilitolewa wakati huo zikiwa na sura zifuatazo.

1/2 heller

1 heller

Kipindi hicho, sarafu za robo rupie, nusu rupie, na rupie 1 zilitolewa upya zikiwa na sura zifuatazo:

1/4 rupie

1/2 rupie

1 rupie

Mwaka 1908, serikali iliamua kuongeza idadi ya sarafu kwa kuingiza sarafu ya heller 5 na heller kumi zilizokuwa na sura zifuatazo.

5 heller

10 heller

Hata hivyo, ilipofika mwaka 1913 sarafu ya heller 5 ilibadilishwa sura na kuwa kama ifuatavyo

5 heller

Sarafu hizi ziliendelea kutumika hadi vita ya kwanza ya dunia ilipoanza mwaka 1916. Mwaka huo serikali ilitoa sarafu ambazo hazikuwa zimetengenezwa kwa ufundi kabisa. Sarafu zilizotolewa wakati huo zilikuwa zile za heller 5, heller 20 na rupie 15. Sarafu za heller 5 na heller 20 zilikuwa na sura ifuatayo.

heller 5

heller 20

Sarafu ya rupie 15 ilikuwa ya dhahabu, ilijulikana kama "Tabora Pound." Ni kati ya sarafu ambazo zilikuwa ghali sana katika historia ya nchi. Kwa bahati mbaya siyo sarafu nyingi zilizoingia kwenye mzunguko kutokana na vita, kwa hiyo nyingi ziliishia kwenye minada ya wakusanya sarafu. Sura yake ilikuwa kama ifuatavyo

rupien 15

...............Inaendelea

 

[Kichuguu]

Baada ya vita ya dunia mwaka 1919, Bara na Zanzibar pamoja na Kenya na Uganda zilikuwa chini ya himaya ya mwingereza ingawa kwa mikataba tofauti. Kuanzia hapo nchi hizo zilianza kutumia sarafu moja. Katika kipindi kifupi kuanzia mishoni mwaka 1919 hadi kati kati ya mwaka 1920, bara walitumia rupie za kijerumani pamoja na rupie za kiingereza zilizokuwa zikitumika nchini Kenya, Uganda na Zanzibar. Baada ya hapo, sarafu mpya ya Florin ya Afrika Mashariki iliingizwa kwenye mzunguko badala ya rupie na rupee. Baadhi ya sarafu za Floring zilikuwa hizi

Kwa bahati mbaya sarafu hii ya Florin haikudumu muda mrefu na mwanzoni mwa mwaka 1921 ikabadilishwa na Shillingi ya Afrika ya Mashariki. Kwa hali hiyo kuna sarafu chache sana za Florin zilizotolewa katika kipindi hicho na sikufanikiwa kupata picha yake. Sarafu ya Shilingi ya Afrika Mashahariki ni kati ya sarafu imara sana zilizokaa kwenye mzunguko kwa muda mrefu bila kufanyiwa mabadiliko yoyote. Ilitolewa katika vipande vya senti 1, senti 5, senti 10, senti 50(nusu shillingi) na shilingi 1. Upande mmoka wa sarafu hizo ulionyesha jina la mtawala wa himaya ya uingereza, na upande wa pili ama ulikuwa na ama pembe za tembo au picha ya simba dume. Pembe za tembo zilikuwa kwenye sarafu za senti 1, senti 5 na senti 10 wakati simba dume alikuwa kwenye sarafu za senti hamsini na shilingi moja kama ifuatavyo

Nyuma ya sarafu

Upande ulioonyesha mtawala wa uingereza ulifanyiwa mabadiliko ya mara kwa mara kulingana na mabadiliko ya kiutawala. Kuanzia mwaka 1921 mpaka mwanzoni mwa mwaka 1936 wakati wa utawala wa Mfalme George wa tano sarafu zilikuwa na sura ifuatayo.

Baada ya kifo cha Mfame George wa tano na utawala kuchukuliwa na Mfalme Edward wa nane, ni sarafu moja tu iliyobadilishwa kwa vile mfalme huyu alivuliwa madaraka baada ya muda mfupi tu kutokana na uamuzi wake wa kuoa mwanamke aliyekuwa ameachika Marekani. Sarafu iliyobadilika wakati huo ilikuwa ya senti tano tu, ambayo ilionekana kama ifuatavyo

senti 5

Mfalme George wa sita aliyekuwa mdogo wa mfalme Edward wa nane alichukua madaraka mwishoni mwa mwaka huo huo wa 1936. Sarafu zilizotengezwa wakati wa utawala wake zilikuwa na sura za aina mbili. Sura ya kwanza ilionyesha mfalme kama GEORGIVS VI. Sarafu za aina hii zilitolewa kati ya mwaka 1937 hadi mwaka 1946; zilikuwa na sura ifuatayo.

Sarafu za aina ya pili cghini ya Mfalme george wa sita silikuwa na maneno ya GEORGIVS SEXTVS REX. Hizi zilitolewa kati ya

mwaka 1949 hadi mwaka 1952 alipofariki. sarafu hizo zilionekana kama ifuatavyo.

Baada ya mfalme George wa sita kufariki, alirithiwa na binti yake Malkia Elizabeth wa pili mwaka 1952. Chini ya malkia huyu sarafu ziliokena kama ifuatavyo.

Sarafu hizi zilendelea kutumika hata baada ya kupata uhuru wetu. Kwa mafano sarafu zilizotolewa mwaka 1963 (baada ya uhuru)
zilionekana ifutavyo.

Ilipofika mwaka 1964, kukafanyika mabadiliko kidogo katika sura ya sarafu yetu kwa kuondoa maneno yanayoonyesha mtawala wa himaya ya kiingereza. Sarafu za senti tano na senti kumi zilizotolewa mwaka 1964 zilikuwa zinaonekana kama ifuatavyo.

Hata hivyo sarafu ya pamoja ya Afrika Mashariki ilifikia kikomo chake mwaka 1966 wakati Bodi ya Sarafu ya Afrika Mashariki ilipovunjwa na kuundwa kwa benki kuu za Tanzania, Kenya na Uganda. Sijaelewa sababu ya kuvunjika kwa bodi hiyo ya sarafu, bado ninafanya utafiti. Nikizpta nitawagawieni.

..........................Inaendelea

 

[Kichuguu]

Benki Kuu ya Tanzania ilitoa sarafu nne za kwanza mara tu baada ya kuundwa 1966. Sarafu hizo zilikuwa za senti tano, senti ishirini, senti hamsini na shilingi moja. sarafu hizo zilionekana kama ifuatavyo:

senti 5

senti 20

senti 50

Shilingi 1

Sarafu hizi zinaendelea kutumika hadi leo ingawa thamani ya shilingi imeshuka kiasi kuwa zinaonekana hazina thamani yoyote. Ilipofika mwaka 1971 wakati wa sherehe za miaka kumi ya uhuru, sarafu mpya ya shilingi tano iliyokuwa na pembe kumi na mbili ilitolewa. Wakati huo exchange rate ya dola kwa shilingi ilikuwa ni shilingi tano kwa dola moja ya kimarekani. Kwa hiyo sarafu hii ya shilingi tano ilijuikana pia kama "dola" au "DALA" ingawa kwenye mikoa ya ziwa ilijulikana zaidi kama "Scania." Nadhani mnakumbukua chanzo cha neno "dala dala" ni kutokana na nauli ya mabasi hayo wakati huo kuwa shilingi tano. Sarafu hii ya miaka kumi ya uhuru haikudumu sana na mwaka 1972 ikabadilishwa sura na kuwa na pembe kumi kama ifuatavyo.

Shilingi 5

Kuna taarifa kuwa mwaka 1974 sarafu mpya za shilingi 25 na shilingi 1000 zilitolewa ingawa benki kuu haikutunza picha zake. Ingawa sikuweza kupata sura ya sarafu ya shillingi 1000, nimefanikiwa kupata picha ya sarafu ya shillingi 25 ambayo ilikuwa na sura ifuatayo:

shilingi 25

Mara baada ya kuzaliwa kwa CCM mwaka 1977, thamani ya pesa ilianza kupunguka pole pole kiasi kuwa kulikuwa na haja ya kuwa na sarafu kati ya senti ishirini na senti tano. Hivyo sarafu ya senti kumi iliingizwa kwenye mzunguko; sarafu hii ilikuwa kama ifuatavyo.

senti 10

Kufuatia mkutano wa FAO uliofanyika Arusha mwezi September mwaka 1978, sarafu chache za shillingi 5 zilitolewa kukumbukia mkutano huo; sarafu hizo zikuwa na sura ifuatayo

Shillingi 5

Baada ya hapo, hakukuwa na sarafu mpya hadi mwaka 1982 wakati wa sherehe za miaka 20ya uhuru ambapo sarafu mpya ya shillingi 20 ilitolewa ikiwa na sura ifuatayo.

Shillingi 20.

Hiyo ndiyo iliyokuwa sarafu ya mwisho kutolewa wakati wa utawala wa Nyerere. Rais Mwinyi alipochukua madaraka mwaka 1985, aliendelea na sarafu zenye picha ya Nyerere hadi mwaka 1986 zilipotolewa sarafu zenye picha ya Mwinyi. Sarafu za senti tano,
kumi, na ishirini hazikutolewa tena. Sarafu zilizotolewa wakati huo zilikuwa za senti 50, Shilingi 1, shilingi tano na shilingi kumi ambayo ilikuwa na sura ya Baba wa Taifa Mwalimu Nyerere. Sarafu hizo ni hizi hapa:


senti hamsini

Shilingi moja

Shilingi tano

Shilingi 10

Kadri thamani ya shilingi ilivyoendelea kudorora, ilibdi kutengeneza sarafu nyingine ambapo sarafu ya shilingi 20 ilitolewa mwaka 1990 ikiwa na sura ya Mwinyi kama ifuatavyo.

Shilingi 20

Mwaka huo huo sarafu nyingine ya shilingi 5 ilitolewa kwa kumbukumbu ya jengo jipya la benki kuu. Kwa bahati mbaya sikufanikiwa kupata picha yake. Mwishoni mwa utawala wa mwinyi, thamani ya shilingi ilikuwa chini kiasi kuwa sarafu ya Baba wa Taifa yenye thamani ya shilingu kumi ilikuwa inakimbilia kuishiwa nguvu yake. Hivyo sarafu mpya yenye sura wa baba wa taifa ikatengezwa ikiwa na thamani ya shillingi 100.

Shilingi 100

Rais Mkapa alipoingia madarakani mwaka 1995, akapiga marufuku matumizi ya sura za raisi aliyeko madarakani kwenye sarafu: alipendelea sura za waasisi wa taifa tu na picha alama za asili za nchi ndizo zitumike. Hata hivyo hakutaka kuondoa kabisa sura ya rais Mwinyi kwenye sarafu, hivyo ikatengezwa sarafu mpya ya shilingi 50 iliyokuwa na sura ya Mwinyi kama ionekanavyo hapo chini iliyotolewa mwaka 1996.

Shilingi 50

Wakati huo huo sarafu tatu zilitolewa kwa ajili ya kumbukumbu ya miaka 35 ya uhuru pamoja ni michezo ya 26 ya olimpiki iliyofanyika Atlanta Marekani mwaka huo. Sarafu hizi zilionyesha wachezaji wa kutupa tufe, riadha, na karate kama ifuatavyo.

tufe

riadha

karate

Mwaka 1997 kulitolewa sarafu mbili mpya: moja ilikuwa na thamani ya shillingi 500 ikiwa inakumbukia miaka 75 tangu malkia Elizabeth mama wa malkia Elizabeth II alipotembelea nchi yetu mwaka 1923. Sarafu ya pili ilikuwa na thamani ya shillingi 200 ikiwa inatukuza mbuga za wanyama pori wa Afrika. Sarafu hizo zilikuwa na sura zifuatazo

Shilingi 200

Shilingi 500

Mwaka 1998, ilitolewa sarafu nyingine ya kudumu ya shilingi 200 kuchukua nafasi ya sarafu zote za kumbukumbu zilizokuwa na thamani hiyo. Sarafu hiyo ilikuwa na picha Karume na inaonekana kama ifuatavyo:

Shilingi 200

Mwaka huo huo, ilitolewa sarafu nyingine ya thamani ya shilingi mia tano kutukuza mbuga za Serengeti. Sarafu hiyo ilikuwa na sura ifuatayo.

Shilingi 500

........................Inaendelea

 

[Kichuguu]

Kuanzia mwaka 1998, sarafu yetu ilikuwa imara tena na haijatolewa sarafu nyingine mpya kwa karibu miaka tisa sasa. Mpaka sasa sarafu kubwa zinazotumika ni zile za shillingi 50, 100 na 200 zionekazo hapa chini:

Shilingi 50

Shilingi 100

Shilingi 200

Hata hivyo, sarafu zote zilizowahi kutolewa na benki kuu ya Tanzania bado ni halali ingawa ama hazipatikani tena kwenye mzunguko au zimashekuwa na thamani ndogo kiasi kuwa zinahitajika nyingi sana ili kufanya manunuzi ya aina yoyote. Katika historia ya benki kuu, hakuna sarafu yake iliyowahi kufutwa.

Usisahau kusoma Historia ya Noti na Sarafu za Tanzania

 

[Masanja]

Kichuguu asante sana mkubwa wangu. Kweli hili darasa halipatikani popote kabisa! Its just incredible. Ila nimegundua kwamba kweli kipindi cha nyuma wengi tulikuwa maskini sana, maana hizo sarafu wengine zilikuwa hazitufikii huko vijijini. Kwa hiyo nyingine ingawa ni dhahiri si za miaka mingi, hatukubahatika kuziona!

Asante sana mkubwa.

 

[Jembajemba]

Mwl Kichuguu mbona hizo picha za sarafu hatuzioni?

 

[Mkandara]

Duh!
Mzee wangu umeturudisha vizuri kule tulikotoka!
Kumbu kumbu unazo safi nakumbuka sana zile senti 1 na senti 5 za East Afrika zenye matundu katikati. Lakini sikuona senti 10 ambayo ilikuwa kubwa kuliko senti 5 pia ina tundu katikati.
Halafu, ktk picha pia umenikumbusha pia ule msemo wa mbuni (cent 20), sungura (cent50, na Mwenge (shilingi 1) Dala (Sh 5) Masai (Sh 100) na kadhalika.

 

[Ogah]

Mwl. Prof Kichuguu,

Nashukuru sana kwa hiyo elimu.............nimeprint hiyo story na kuwapa wanangu wamefurahia sana

Once again thanks

 

[Jembajemba]

Mwl. Prof Kichuguu,

Nashukuru sana kwa hiyo elimu.............nimeprint hiyo story na kuwapa wanangu wamefurahia sana

Once again thanks

Ogah,

wewe unaziona hizo picha za sarafu?

mimi naona vijialama vya times (x) rangi nyekundu tu.

 

[Mtu wa Pwani]

kweli jj picha hazionekani, sasa sijui tatizo liko wapi? mie nnaona kama ww

 

[Ogah]

JembaJemba

Ndiyo nimeziona picha zote,....................not quite sure kama Admin anaweza kurekebisha hilo kwa upande wako

Admin plse any idea why Jembax2 hazioni hizo picha........any help?

 

[DAR si LAMU]

..unatukumbusha mbali kwelikweli!

..maisha yalipokuwa maisha kwa wengi jijini dar!

..kinondoni,magomeni,kurasini,ilala,temeke,o'bay zilikuwa motomoto haswa!

..enzi hizo mabasi kwa masaa,bila kukosa!

..kusafiri kwa treni zote mbili ilikuwa safari mwanana haswa!

..ukitaka kwenda majuu,basi inabidi usogee pale terminal one!pazuri haswa enzi hizo!

..dar ya sasa hovyo tu!sehemu nyingine zimekuwa kandahar!

..agh!usitukumbushe!

 

[Mkandara]

Kama jamaa hawazioni ina maana tatizo lipo ktk PC zao!.. mimi naziona zote.

 

[Dua]

Kichuguu

Duh mjomba unatukumbusha mbali, Kuna kitu kimoja naona pengine ni Bank of Tanzania kama sikosei kulikuwa na sarafu ya senti moja kabla ya senti tano ambayo inakosekana. Hebu tafiti hili hii sarafu iliacha kutumiwa lini? Nitajaribu vile viel kuangalia kwenye BOT website.

Hata ile noti ya shilligi mia moja iliyokuwa na mmasai (masai) BOT hawakuiweka kwenye noti za zamani.

 

[Kichuguu]

Kichuguu

Duh mjomba unatukumbusha mbali, Kuna kitu kimoja naona pengine ni Bank of Tanzania kama sikosei kulikuwa na sarafu ya senti moja kabla ya senti tano ambayo inakosekana. Hebu tafiti hili hii sarafu iliacha kutumiwa lini? Nitajaribu vile viel kuangalia kwenye BOT website.

Hata ile noti ya shilligi mia moja iliyokuwa na mmasai (masai) BOT hawakuiweka kwenye noti za zamani.

Hapana, sarafu ndogo kabisa kutolewa na Benki Kuu ya Tanzania ilikuwa ya senti tano. Website ya benki kuu haina record nzuri ya kuonyesha historia ya sarafu yetu.

Nimeshindwa kupata baadhi ya sarafu kadhaa za kumbukumbu mbalimbali zilizotolewa nyakati za Nyerere na Mwinyi kwa mfano kumbukumbu ya mwaka wa mtoto wakati wa Nyerere, kumbukumbu ya kufunguliwa kwa jengo jipya benki kuu wakati huo n.k.

Nimeshakamilisha historia ya noti zetu; nitaipost baadaye nikipata muda wa kutosha, kwa hiyo wale wote wanaofurahia historia ya mambo ya nchi yetu kama mimi kaeni mkao wa kula tu.

 

[Kichuguu]

Mwl Kichuguu mbona hizo picha za sarafu hatuzioni?

Nadhani connection yako ina limit ya bandwitdth. Kwa vile picha hizi ni nyingi sana zinaweza kuwa zinatafuna kipande kikubwa sana cha bandwidth yako.

 

[Power to the People]

mbona mimi hizo sarafu za mia tano sijawahi kuziaona ama hazikutengenezwa kwa ajili ya matumizi

 

[felinda]

dah..umenikumbusha mbali shl.1 na shl.5

 

[Tuyuku]

ahsante sana kwa darasa hili

 

[Rubi]

Wabeja sana.